مەدىنە: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
44 -قۇر:
ئومۇمەن [[مەككە|مەككەگە]] بېرىپ [[ھەج]] قىلىدىغان ئادەملەرنىڭ ھەممىسى مەدىنەگە چوقۇم بارىدۇ. ھەر يىلىدىكى ھەج قىلىش مەزگىلىدە، ھەج مۇراسىمى باشلىنىشتىن بۇرۇن ۋەيا كېيىن مەدىنە شەھرىگە بېرىپ زىيارەت قىلىدۇ.
مەدىنە مەككىنىڭ
== ئىسمى ھەققىدە ==
[[ئىسلام دەۋلەتى|ئىسلام دەۋلەتىنىڭ]] تۇنجى باششەھرى بولمىش مەدىنە، [[مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام|پەيغەمبەرىمىز]]نىڭ [[مەككە|مەككەئى مۇكەررەمەدىن]] [[ھىجرەت]] قىلغاندىن كېيىن يەرلەشكەن، تۇنجى ئىسلام دەۋلەتىنى قۇرغان ۋە ۋاڧاتىدىن سوڭرە دەڧنە قىلىنغان شەھەردۇر. بۇ سەبەبلەردىن بائىس '''مەدىنەئى مۇنەۋۋەرە'''، يەئنى نۇرلانغان شەھەر ئاتى بىرلە ياد ئېتلەدۇر.
ئەرەبلەر بۇ زېمىنغا كېلىشتىن ئالدىن ۋە [[جاھىلىيەت]] دەۋرىدە '''يەسرىب''' (<font size=""><font size="+0"><font size="+0">'''يثرب''') دەپ ئاتالغان بۇ مۇبارەك توپراقنىڭ ئىسمى، ئاخىرىقى پەيغەمبەر ھەزرەتى مۇھەممەد كەلگەندىن كېيىن، پەيغەمبەر س.ئە.ۋ، خەلايىقنىڭ بۇ يەرگە يەسرىب دېيىشىنى ماقۇل تاپمىغان: "ئۇ مەدىنەدۇر" دېگەنلەر. "مەدىنەگە بىر قېتىم يەسرىب دېگەن كىشى ئون مەرتە مەدىنە دېسۇن!" ۋە "مەدىنەگە يەسرىب دېگەن كىشى اللەتىن ئەپۇ تىلىسۇن! ئۇ تابەدۇر" دەپ "اللەتىن كەچۈرۈم سورىسۇن" دېگەننى ئۈچ مەرتە تەكرارلىغان. <sup>[مەنبە كۆرسىتىلسۇن]</sup>
مەدىنەنىڭ: تابە، تاييىبە، ئاسىمە، دارۇل ئىمان، دارۇسسۇننە، بەررەھ، بەيتۇررۇسۇل، ھەبىبە، مەھبۇبە، دارۇل ئەبرار، دارۇل ھىجرە، دارۇسسەلامە، دارۇل ڧەتىھ، مەھڧۇزە، ھەرەمى رەسۇل، مەدىنەتۇررەسۇل قاتارلىق نۇرغۇنلىغان ئىسىملەرى بار. ئىسلام تارىخچىلىرىدىن [[مەسئۇدى]]، "ۋەڧا" ناملىق ئەسىرىدە، "ئىسىمنىڭ كۆپلىكى، ئىسىم ئىگىسىنىڭ شەرەڧلىكلىكىگە دالالەتتۇر" دېگەندىن سوڭرە، تۈرلۈك مەنبئەلەرگە تايىنىپ تۇرۇپ مەدىنەئى مۇنەۋۋەرەنىڭ 94 ئىسمىنى ساناپ چىققان ۋە بۇلار ھەققىدە كەڭ تۈشەندۈرۈشلەر بەرگەن<ref>http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Tarihi-Ansiklopedisi/Detay/MEDINE-I-MUNEVVERE/493</ref>.
== شەھەر ھەققىدە ==
مەدىنە، [[سەئۇدى ئەرەبىستان|سەئۇدى ئەرەبىستان پادىشاھلىقىنىڭ]] غەربىي شىمالىغا جايلاشقان مۇھىم شەھەر. ئىسلام دىنىنىڭ مەركىزى. 622-يىلى [[مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام|مۇھەممەد پەيغەمبەر]] ئۈممەتلىرىدىن ھەزرەتى [[ئەبۇبەكرى|ئەبۇبەكر]] بىلەن بىللە [[ھىجرەت]] مەككىدىن بۇ جايغا كېلىپ ئورۇنلاشقان، مۇھەممەد س.ئە.ۋ 632-يىلى شۇ جايدا ۋاپات بولغان. شەھەردە مۇھەممەد پەيغەمبەرنىڭ قەبرىسى، مەشھۇر پەيغەمبەر مەسچىتى بار.
== جوغراڧىيە ==
مەدىنە، مەمۇرىي جەھەتتە،
== تارىخچەئى مەدىنە ==
ئىسلام پەيغەمبەرى [[مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام|ھەزرەتى مۇھەممەد س.ئە.ۋ]] 622 - يىلى قۇرەيىش كاتتىلىرىنىڭ قىستىشى ۋە مەككە خەلقىنىڭ زىيانكەشلىكى، ئەڭ مۇھىمى اللەنىڭ رۇخسىتى ۋە ئەمرى بىلەن مەككىدىن مەدىنەگە كۆچۈپ كېلىشتىن ئالدىن ئىسمى "يەسرىب" ئىدى. ھەزرەتى مۇھەممەد بۇ يەردە ئىسلام ھاكىمىيىتىنى قۇرغان، مەدىنە ئسلام دۆلىتىنىڭ ئىلك پايتەختى بولغان (622-661). مەدىنە شەھرى يالغۇز پەيغەمبەر مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭلا ئەمەس بەلكى ئۇ زاتتىن كېيىنكى [[تۆت خەلىپە]] دەۋرىدىمۇ ئىسلام دىنىنىڭ سىياسىي، مەدەنىيەت مەركىزى بولغاندۇر. شۇ بائىس ئىسلام تارىخىدىكى ئورنى ڧەۋقۇلئادە مۇھىم تۇرىدۇ، مۇسۇلمانلار ئىلگىرى «يۇرۇتۇلغان شەھەر»، «تىنچلىق شەھىرى»، « غەلىبە شەھرى» قاتارلىق چىرايلىق ناملار بىلەن ياد ئەتكەن.
[[سۇلتان مەلىكشەھ]] دەۋرىدە (1072-1092) سەلجۇقىيلارغا تابىئىي بولىشى بىرلە تۈركلەرنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا ئۆتكەن مەدىنە، كېيىنچە پۈتۈن ھىجاز رايونى بىلەن بىرگە [[ئەييۇبىي]] ۋە [[مەملۇك]] دەۋلەتلىرىنىڭ توپراقلىرىغىمۇ قوشۇلغان. 1517- يىلى [[ياۋۇز سۇلتان سەلىم|ياۋۇز سۇلتان سەلىمنىڭ]] مەملۇك ئورۇسىنى [[رىدانىيە ئۇرۇشى|رىدانىيە ئۇرۇشىدا]] مەغلۇب قىلىشى بىلەن پۈتۈن ھىجاز رايونى بىلەن بىرگە مەدىنە ھەم [[ئوسمان ئىمپېرىيىسى|ئوسمانلى دەۋلەتىنىڭ]] توپراقلىرىغا قوشۇلدى. ئوسمانلى دەۋرىدە [[سۇلتان ئابدۇلھەمىد II]] تەرىپىدىن مەدىنەغە قەدەر [[تۆمۈريول]] لېنىيىسى قۇرۇلغان. [[ئىستانبۇل]] شەھرىنىڭ ئاسيا تەرىپىگە جايلاشقان [[ھەيدەرپاشا]] پويىز ئىستاسيونىدىن پويىز بىلەن مەدىنەگە 3 كۈن ئىچىدە بارغىلى بولاتتى.
1924 - يىلى، مەدىنە يىلى ئوسمان تۈرك ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن كونترول قىلىنىپ نەچچە ئەسىر ئۆتكەندىن كېيىن، ئىبنى سەئۇد ەرىپىدىن ئىشغال قىلىنغان، كېيىن سەئۇدى ئەرەبىستان پادىشاھلىقىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ قالدى.▼
[[1. دۇنيا ئۇرۇشى]] مەزگىلىدە، 1916- يىلى باشلانغان [[ئەرەب ئىسيانى]] مەزگىلىدە پۈتۈن ئەتراڧ شەھەرلەر ئىسيانچىلارنىڭ قولىغا ئۆتكەندە، مەدىنە قەلئەسى كېينچە "مەدىنە مۇداڧىئى" ئۇنۋانىنى ئالغۇچى ڧەخرىددىن پاشانىڭ قۇماندانلىقىدىكى تۈرك ئەسكەرلىرىنىڭ قىيىن شارائىتقا قارىماي قەھرەمانە تىركىشىشى بىلەن ئۇرۇشنىڭ ئاخىرلاشقانغە قەدەر ئوسمانلى دەۋلەتىنىڭ قولىدا قالغان. 1918- يىلى 30- ئوغۇز\ئۆكتەبىر ئىمزالانغان [[موندروس ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىمى]] ئىمزالانغاندىمۇ ڧەخرىددىن پاشا شەھەرنى تاپشۇرمىغان. 1919- يىلى 20- قەھرىتان ئوسمانلى پايتەختىدىن كەلگەن بۇيرۇق بىلەن بۇ يەردىكى بىرلىك تەسلىم بولدى ۋە مەدىنەدىكى تۈرك ھۆكۈمرانلىقى نىھايەت تاپتى.
1925- يىلى قۇرۇلغان سەئۇدى ئەرەبىستان ھۆكۈمىتىنىڭ ئەجياد قەلئەسى كەبى تارىخى ئوسمانلى قەلئەلىرىنى يوقىتىش سىياسىتى نەتىجەسىدە مەدىنەدە تۈرك ئىزنالىرى بولمىش بىرلا [[ئەمبەرىيە مەسجىدى]] ۋە ئەل مۇئەززەم پويىز ئىستانسى قالغان.
== مۇھىم جايلار ==
ھەر ھەج پەسلىدە مەككە ۋە مەدىنە شەھەرلىرى مىلىيونلىغان ھاجى تەرىپىدىن زىيارەت قىلىنىدۇ. مەدىنە شەھرىدە زىيارەت قىلىنغۇسى جايلار كۆپ بولۇپ، مۇھىملىرى تۆۋەندىكىچە:
* [[مەسجىدى نەبەۋىي]]
▲1924 - يىلى، مەدىنە يىلى ئوسمان تۈرك ئىمپېرىيەسى تەرىپىدىن كونترول قىلىنىپ نەچچە ئەسىر ئۆتكەندىن كېيىن، ئىبنى سەئۇد ەرىپىدىن ئىشغال قىلىنغان، كېيىن سەئۇدى ئەرەبىستان پادىشاھلىقىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ قالدى.
* [[جەننەتۇل باقىي]] (قەبرىستان)
* ئۇھۇد تېغى ۋە قەبرىستانلىقى
* [[يەتتى مەسجىدلەر]]
* [[مەسجىدى قىبلەتەيىن]]
* [[جۈمئە مەسجىدى]]
* [[مەسجىدى قۇبا]] (مەدىنەدىكى تۇنجى مەسجىد)
* ھەمزە مەسجىدى
* ئەبۇبەكر مەسجىدى
* ئۆمەر مەسجىدى
* ئوسمان مەسجىدى
* ئەلى مەسجىدى
* مەسجىدى غەمامە (بۇلۇت مەسجىدى)
* ئەمبەرىيە مەسجىدى (ئوسمانلى مەسجىدى)
== پەيغەمبەر مەسجىدى ==
<nowiki>[[ھۆججەت:Madina_Haram_at_evening.jpg|center|thumb|750px| مەسجىدى ھەرەمنىڭ كۈن پېتىش ۋاقتىدىكى كۆرۈنىشى]]</nowiki>
|