ئەرەب تىلى: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
45 -قۇر:
ara<br />
ara
|}
|}'''ئەرەب تىلى''' ياكى '''ئەرەبچە''' (<big>'''اللغة العربية'''</big>، <big>''el-luġatu l-‘arabiyye'' ياكى '''عربي'''</big> <big>''‘arabī)''</big> بولسا [[ئاڧرو-ئاسيا تىل سېستىمىسى]] [[سامىي تىل ئائىلىسى|سامىي تىل ئائىلىسىگە]] تەئەللۇق بولۇپ، دۇنيادىكى ئەڭ قەدىم تىللارنىڭ بىرىدۇر. [[ئىسلام دىنى|ئىسلام دىنىنىڭ]] مۇقەددەس كىتابى بولمىش [[قۇرئان كەرىم]]، ئەرەبچە يېزىلغاندۇر. بۇگۈن 60 دۆلەتتە قوللىنىلۋاتقان ئەرەبچە، دۇنيا بويىچە ئەڭ كۆپ كىشى قوللىنىدىغان تىللارنىڭ بەشىنچىسىدۇر ۋە شۇنداقلا [[ب د ت]] دا قەبۇل قىلىنغان 6 رەسمىي تىلنىڭ بىرىدۇر. ئۇ دۇنيادىكى بىر مىليارد 600 مىليوندىن ئارتۇق [[مۇسۇلمان|مۇسۇلماننىڭ]] دىنى تىلى، شۇنداقلا قۇرئان كەرىمنىڭ تىلى، ھازىر دۇنيادا 250 مىلىوندىن ئارتۇق [[ئەرەبلەر|ئەرەب]] ۋە باشقا مىللەتلەر ئومومىيۈزلۈك قوللىنىدۇ.▼
▲'''ئەرەب تىلى''' ياكى '''ئەرەبچە''' (<big>'''اللغة العربية'''</big>، <big>''el-luġatu l-‘arabiyye'' ياكى '''عربي'''</big> <big>''‘arabī)''</big> بولسا [[ئاڧرو-ئاسيا تىل سېستىمىسى]] [[سامىي تىل ئائىلىسى|سامىي تىل ئائىلىسىگە]] تەئەللۇق بولۇپ، دۇنيادىكى ئەڭ قەدىم تىللارنىڭ بىرىدۇر. [[ئىسلام دىنى|ئىسلام دىنىنىڭ]] مۇقەددەس كىتابى بولمىش [[قۇرئان كەرىم]]، ئەرەبچە يېزىلغاندۇر. بۇگۈن 60 دۆلەتتە قوللىنىلۋاتقان ئەرەبچە، دۇنيا بويىچە ئەڭ كۆپ كىشى قوللىنىدىغان تىللارنىڭ بەشىنچىسىدۇر ۋە شۇنداقلا [[ب د ت]] دا قەبۇل قىلىنغان 6 رەسمىي تىلنىڭ بىرىدۇر. ئۇ دۇنيادىكى بىر مىليارد 600 مىليوندىن ئارتۇق [[مۇسۇلمان|مۇسۇلماننىڭ]] دىنى تىلى، شۇنداقلا قۇرئان كەرىمنىڭ تىلى، ھازىر دۇنيادا 250 مىلىوندىن ئارتۇق [[ئەرەبلەر|ئەرەب]] ۋە باشقا مىللەتلەر ئومومىيۈزلۈك قوللىنىدۇ.
== ئورنى ==
Line 87 ⟶ 80:
* [[يەمەن]]
بۇلاردىن باشقا ئاڧغانىستان، [[تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى|تۈركىيە]]، [[ئىران]]، [[ياۋروپا|ياۋرۇپا]] ۋە [[ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرى|ئامېرىكا]] قاتارلىق ئەللەردە ياشىغۇچى ئەرەبلەرمۇ بۇ تىلدا سۆزلىشىدۇ.
==ئەرەب ئەلڧبەسى==
Line 97 ⟶ 88:
|[[ئەلىڧ (ھەرپ)|ﺍ]]||[[Be(ھەرپ)|ب]]||[[تە(ھەرپ)|ت]]||[[سە(ھەرپ)|ث]]||[[جىم(ھەرپ)|ج]]||[[ھە(ھەرپ)|ح]]||[[خە (ھەرپ)|خ]]||[[دال(ھەرپ)|د]]||[[زال(ھەرپ)|ذ]]||[[رە(ھەرپ)|ر]]||[[زە(ھەرپ)|ز]]||[[سىن (ھەرپ)|س]]||[[شىن(ھەرپ)|ش]]||[[سات(ھەرپ)|ص]]||[[زاد(ھەرپ)|ض]]||[[تا(ھەرپ)|ط]]||[[زا(ھەرپ)|ظ]]||[[ئەيىن(ھەرپ)|ع]]||[[غەيىن(ھەرپ)|غ]]||[[ڧە(ھەرپ)|ف]]||[[قاڧ(ھەرپ)|ق]]||[[كاڧ(ھەرپ)|ك]]||[[لام(ھەرپ)|ل]]||[[مىم(ھەرپ)|م]]||[[نۇن(ھەرپ)|ن]]||[[ھە(ھەرپ)|هـ]]||[[ۋاۋ(ھەرپ)|و]]|||[[ھەمزە(ھەرپ)|ء]]||[[ياي(ھەرپ)|ي]]
|}
</center>[[ئەرەب ئەلڧبەسى]] 28 ھەرپتىن تەشكىل تاپىدۇ. بۇ ھەرپلەرنى شەكىللەندۈرگەن ئاساسلىق شەكىللەر 17 دۇر. ئەرەب ئەلڧبەسى ئوڭدىن سولغا يېزىلىدۇ. ھەرپلەرنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك ئۈھۈك تاۋۇشلاردۇر. ھەرپلەرنىڭ تەلەڧڧۇزىنى شەكىللەندۈرگەن؛ پەقەت دىنىي مەتىنلەر ۋە شىئېرلەر تېشىدا كۆپ قوللىنىلمايدىغان [[ھەرەكە]] دېيىلىدىغان ئىشارەتلەر بار. ئەرەب ھەرپلىرىنىڭ يازىلىشى، سۆزنىڭ بېشىدا، ئوتتۇرىسد ۋە ئاخىرىدا كېلىشىگە قاراپ قىسمەن ئوخشىماسلىقلارغا ئىگە.
ئەرەب ئەلىڧبەسى تارىختا ۋە كۈنىمىزدە پەقەتلا ئەرەبلەرگىلا خاس ئەلىڧبە بولمىغان، بولۇپمۇ ئىسلامنىڭ باشقا مىللەتلەر تەرىپىدىنمۇ قوللىنىلىشى بىلەن تۈركلەر، ئىزانلىقلار، پاكىستانلىقلارغا ئوخشاش ئاسيادىكى باشقا غەربىي ئەرەب قەۋىملەر تەرىپىدىنمۇ قوللىنىلغان. كۈنىمىزدە ئەرەب ئەللىرىدىن باشقا [[ئىران]]، [[پاكىستان]]، [[ئاڧغانىستان]] ۋە [[شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى|ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى]] [[ئۇيغۇر مىللىتى|ئۇيغۇر]]، [[قازاق مىللىتى|قازاق]]، [[قىرغىز مىللىتى|قىرغىز]] قاتارلىق تۈركىي خەلقلەرتەرىپىدىن قوللىنىلماقتا. لېكىن، ئەرەب تىلىدىن باشقا تىللاردا قوللىنىشتا ئوخشىمىغان تاۋۇشلار ئۈچۈن، ئەلىڧبەنىڭ ئاساسىي شەكىللىرى ئۈستىدىن ئانچە مۇنچە ئۆزگەرتىشلەر قىلىنغاندۇر. مەسلەن: [[پارس تىلى|ڧارسچە]] ۋە تۈركىي تىللاردىكى چ تاۋۇشى ئەرەب ئەلىڧبەسىدە بولمىغانلىقى ئۈچۈن ئىرانلىقلار ۋە تۈركلەر، ج (جىم) ھەرىپىنىڭ چىككىت سانىنى ئۈچكە ئۆزگەرتىپ چ (چىم) قىلىپ ئۆز ئەلىڧبەلىرىگە قوشقان.
ئەرەب ئەلىڧبەسى، ئوتتۇرا ئاسيا ۋە [[ئوسمان تۈرك ئىمپېرىيىسى]] زېمىنلىرىدا ئۆزلەشتۈرۈلگەن، لاتىن ئەلىڧبەسىدىن قالسىلا دۇنيادا يېزىق تىلى سۈپىتىدە ئەڭ كۆپ قوللىنىلغان يېزىق سېستىمىسىدۇر. ئۇيغۇرلار 1950- يىللاردىن ئېتىبارەن كرېل، لاتىن ئەلىڧبەلىرىگە قىسمەن كۆچكەن. 1960- يىلىدىن 1980- يىلىغىچە يېڭى يېزىق نامىدا لاتىن ئەلىڧبەسىگە كۆچكەن. ئەرەب ئەلىڧبەسى مىلادىدىن كېيىنكى 2-4. ئەسرلەر ئارىسىدا نەباتى يېزىقىدىن تەرەققىي قىلغان بولۇپ، كۈنىمىزگىچە يېتىپ كەلگەن ئەڭ قەدىمكى يازما ئۆرنەكلىرى م.ك 6. ئەسرگە (زەبەد 512، ھارران 568) تاقىلىدۇ. ئوڭدىن سولغا يېزىلىدىغان ئەرەب ئەلىڧبەسىدىكى 28 ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ 22 سى سامى ئەلىڧبەسىدىن ئۆتۈشتە شەكىل ئۆزگەرتكەن تاۋۇشلار بولۇپ قالغان ئالتە تاۋۇش ئەرەبچىگە خاستۇر.
== ئەرەبچە ۋە ڧېنىكچە ==
سەمىتىك بىر تىل بولغان ڧىنىكچە بىلەن ئەرەبچە ئارىسىدا نۇرغۇن ئوخشاشلىقلار باردۇر. مىسالەن، ڧېنىك ئەلىڧبەسىنىڭ تۇنجى ھەرپى بولغان ''aleph'' ۋە ''beth،'' ئەرەب ئەلىڧبەسىنڭ تۇنجى ئىككى ھەرپى بولغان ''elif'' ۋە ''be'' گە بەك ئوخشىشىپ كېتىدۇ.
| |||