چاناق قەلئە ئۇرۇشى: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
ئازراقلا Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q164983 (translate me) |
No edit summary |
||
1 -قۇر:
چاناق قەلئە ئۇرۇشى
Line 9 ⟶ 8:
چاناق قەلئە – بۇ يەر، تۇپرىقىنىڭ ھەر زەررىسى قان بىلەن يۇيۇلغان مۇقەددەس تۇپراقلار.
يىقىلغان بىر ئىمپېراتورلۇق بىلەن بىللە
چاناق قەلئە – بۇ يەر، دۇنيادا تەڭدىشى بولمىغان بىر ئۇرۇشنىڭ يۇز بەرگەن، دۇنيا تارىخىدىكى بىردىنبىر ئاسماندا، يەردە، سۇدا ئەينى ۋاقىتتا ئۇرۇش بولغان، ئەڭ تار يەردە ئەڭ جىق ئادەم قاتناشقان، ھەر بىر كۋادىرات مېتىرغا 6000 پاي ئوق چۇشكەن، ھاۋادىكى ئوقلارنىڭ بىر -بىرى بىلەن سوقۇلۇپ كۆزلەرنى قاماشتۇرغان، دۇنيا ئۇرۇش تارىخىدا << ئەڭ مەشھۇر مۇداپىئە ئۇرۇشى >> دەپ ئاتالغان بىردىنبىر ئۇرۇش .!!!
Line 15 ⟶ 14:
بۇ ئۇرۇشنى پۇتۇنلەي سۆزلەشكە بۇ بەت ئاجىزلىق قىلىدۇ. بۇ ئۇرۇش – ئوسمان تۇركلىرى تارىخىدىكى ئەڭ زور ۋە ئەڭ قىيىن بىر سىناق ئىدى. مۇسۇلمانلارنى يەريۇزىدىن مەڭگۇلۇك ئۇچۇرۇپ تاشلاشنى مەخسەت قىلغان كۇچلەرنىڭ، تۇركلەرنىڭ قەلبى بولغان، پەيغەمبىرىمىزنىڭ نەزىرى چۇشكەن مۇقەددەس شەھەر- ئىستانبۇلنى قولىغا كىرگۇزۇپ، قەھرىمان تۇرك مىللىتىنى تارىخ سەھنىسىدىن پۇتۇنلەي يوق قىلىش ئۇچۇن باشلانغان ئۇرۇش ئىدى……
''چاناق قەلئە بوغۇزىدىن ئۆتۇش ئۇچۇن، تۇركلەرنى يېڭىش ئۇچۇن جاھاندىكى پۇتۇن قۇراللارنى ئىشلىتىپ باقتۇق، پۇتۇن ۋاستىلارنى قوللىنىپ باقتۇق، ئەمما تۇركلەرنى يېڭىشنىڭ ئەسلا مۇمكىن ئەمەسلىكىنى چۇشەندۇق. ئەگەر ھەقىقى ئۇرۇشنىڭ قانداق بولىدىغانلىقىنى بىلىشنى خالايدىغانلار تۇركلەر بىلەن ئۇرۇشسۇن… چاناق قەلئە بوغۇزىدىن ئۆتەلمىدۇق !…………''
( بىر ئىنگىلىز گېنىرال )
Line 37 ⟶ 32:
1. [[چاناق قەلئە سېپى]]
2. [[شەرقى كافكاز سېپى]]
3. [[گالىچىيا سېپى]]
4. [[رۇمىنىيە سېپى]]
5. [[ماكېدونىيە سېپى]]
6. [[يەمەن-ئەرەبىستان سېپى]]
7. [[سىنا-پەلەستىن سېپى]]
8. [[ئىراق سېپى]]
9. [[سۇرىيە سېپى]]
بۇلارنىڭ ئىچىدە ئەڭ مەشھۇر ۋە ئەڭ قانلىق بولغىنى چاناق قەلئە ئۇرۇشى بولدى.
▲ چاناق قەلئە بوغۇزى تەخمىنەن 70 كېلومىتىر ئۇزۇنلۇقتا بولۇپ، ئەڭ كەڭ يېرى 7800 مېتىر، ئەڭ تار يېرى 1300 مېتىر. چاناق قەلئە بوغۇزىدا سائىتىگە 5 كىلومېتىر سۇرئەت بىلەن ئاققان بىر سۇ ئۇستى ئېقىمى ۋە ئەكسى تەرىپىگە ئاققان بىر سۇ ئاستى ئېقىمى بار. بىرىنجى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ باشلىرىدا چاناق قەلئە بوغۇزى ( تۇركچىسى- Canakkale, ئىنگىلىزچىسى – Dardanell ) ئىنتايىن مۇھىم بىر سىتراتېگىيەلىك نۇقتىغا ئايلاندى. ئەگەر بۇ دېڭىز بوغۇزى تۇركلەرنىڭ قولىدىن تارتىپ ئېلىنپ ئوتتۇرا دېڭىزغا ئېچىلسا، رۇسىيە دۇنيانىڭ بايلىق مەنبەلىرىدىن پايدىلىنالايتتى تېخىمۇ مۇھىمى ئىتتىپاقداشلىرىنىڭ ھەر خىل ياردەملىرىنى ئالالايتتى. يەنە بىرسىگە رۇسىيەنىڭ تارىختىن بۇيانقى دەردى بولسا، قارا دېڭىزنىڭ كونترولىنى پۇتۇنلەي قولىغا ئېلىپ، ئىستانبۇل بوغۇزىنى ئىشغال قىلىپ ئۇ يەردىن چاناق قەلئە بوغۇزىغا ئۆتۇپ، ئوتتۇرا دېڭىزغا چىقىدىغان بىر دېڭىز يولى تېپىش ئىدى. چۇنكى ئوتتۇرا يەر دېڭىزى دۇنيانىڭ ئەڭ مۇھىم سىتراتېگىيەلىك دېڭىزى بولۇپ، رۇسىيە بۇ دېڭىزدا چوقۇم ئۆزىنىڭ تەسىرىنى كۆرسىتىشنى خالايتتى. ئەمما ئوتتۇرا دېڭىزغا چىقىدىغان بىردىنبىر يول بولغان چاناق قەلئە بوغۇزى تارىختىن بېرى تۇركلەرنىڭ قولىدا بولۇپ كەلدى. بۇ بەلكى جانابى اللە نىڭ بىر ھىكمىتى بولسا كېرەك.
شۇنداق قىلىپ 1914- يىلى 11- ئاينىڭ 3- كۇنى ئەنگىلىيە چاناق قەلئەگە ھۇجۇم باشلىدى. چاناق قەلئەنى ئىشغال قىلىپ ئارقىدىن تۇركلەرنىڭ قەلبى بولغان ئىستانبۇلنى ئېلىپ، ئەڭ ئاخىرقى ئىسلام ئىمپېراتورلىقىنى مۇنقەرىز قىلىش پىلانىنى تۇزگەن كىشى بولسا 2- دۇنيا ئۇرۇشىدىكى ئەنگىلىيە باش ۋەزىرى چېرچىل ئىدى. چېرچىل بىرىنجى دۇنيا ئۇرۇشىدا ئەنگىلىيە دېڭىز مىنىستىرى ئىدى. ئەنگىلىيەنىڭ بۇ بىرىنجى ھۇجۇمى سىناپ بېقىش بولۇپ، تۇركلەرنى ھىچقانچە قىينالماي يېڭىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. رەسمى چوڭ ئۇرۇش بولسا 1915- يىلى 3- ئاينىڭ 18- كۇنى باشلىدى. شۇنداق قىلىپ ئەنگىلىيە، فىرانسىيە، ئىتالىيە، گرىتسىيە، ئۇ ۋاقىتتىكى دۇنيانىڭ ئەڭ كۇچلۇك ئارمىيەسى بولغان ئىنگىلىزلارنىڭ قوماندانلىقىدا تۇركىيەگە رەسمى ھۇجۇمنى باشلىدى. ئاۋىسترالىيە، يېڭى زېللاندىيە ۋە كانادادىن 250 مىڭ ئەسكەر ياردەمگە كەلدى. رۇسلار بولسا چاناق قەلئە بوغۇزىنىڭ گرىتسىيەگە بۆلۇپ بېرىلىشىدىن قورقۇپ، دەرھال 40 مىڭ كىشىلىك بىر قوشۇننى ئەنگىلىيەنىڭ ياردىمىغا ئەۋەتىش توغرۇلۇق پەرمان چىقاردى. ئەمما ئەنگىلىيە ۋە فىرانسىيە چاناق قەلئە بوغۇزىنى رۇسلارغا بېرىدىغانلىقىغا ۋەدە قىلدى ۋە رۇسلارنىڭ تۇركىيەگە قارا دېڭىزدىن ۋە شەرىقتىن تېخىمۇ شىددەت بىلەن ھۇجۇم قىلىپ، ئاخىرىدا ئىستانبۇلدا ئۇچرىشىشقا كېلىشتى. يەنى پۇتۇن ياۋروپا تۇركىيەگە قارشى بىرلەشتى، ھەتتا ئامېرىكا ۋە ئوكيانىيە قىتئەسىدىن نەچچە يۇز مىڭ ئەسكەر كەلدى. مەخسەت تۇركلەرنى يەر يۇزىدىن مەڭگۇلۇك يوق قىلىش، تۇركلەرنىڭ ياۋروپاغا قىلغان 500 يىللىق ھۇكۇمرانلىقىنىڭ ئىنتىقامىنى ئېلىش ئىدى.
Line 82 ⟶ 67:
مۇستافا كامال ۋە ئوفىتسىر- ئەسكەرلەر
ئۇرۇش مەيدانىدىكى تۈرك ئارمىيسى
ئۇرۇش مەيدانىدىكى ئېنگىلىز ئەسكەرلىرى
ئۇرۇش مەيدانىدىكى ياۋروپا بىرلەشمە ئارمىيسى
چاناق قەلئە ئۇرشىدا شېھىت بولغان تۈرك بالا ئەسكەرلىرى
چاناق قەلئە شېھىتلىكى▼
==مەنبەلەر==
▲چاناق قەلئە شېھىتلىكى
[[تۈر:تارىخ]]
▲مەنبەسى: ئۇرۇش ھەربى ئىشلار تورى
[[تۈر:دۇنيا تارىخى]]
[[تۈر:تارىخى ئۇرۇشلار]]
| |||