سەيڧىددىن قۇتۇز: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
1 -قۇر:
'''سەيڧىددىن قۇتۇز'''، تولۇق ئىسمى ('''الملك المظفر سيف الدين قطز محمود بن ممدود بن خوارزم شاه''') ئەل مەلىكۇل مۇزاڧڧەر سەيڧىددىن قۇتۇز مۇھەممەد بىن مەمدۇھ بىن خارزەم شاھ (ئۆ. 1260- يىلى 23-[[ئوغۇز]]). تۈرك ئەسىللىق ئەسكەر ۋە دۆلەت ئەربابى. جالالەددىن خارزەمشاھنىڭ جىيەنى ئىدى. [[مىسىر]]دا 1259-1260- يىللار قىسقىغىنە بىر مۇددەت ھۆكۈم سۈرگەن مەملۇك سۇلتانىدۇر.:صورة_تمثال_سيف_الدين_قطز_crop.jpg
==ھاياتى==
توغۇلغان ۋاقتى ئېنىق بولمىغان سۇلتان سەيڧىددىن قۇتۇز نەسەب جەھەتتە [[خارزەمشاھلار خانىدانى|خارزەمشاھلار خانىدانىغا]] مەنسۇبتۇر. ئاتىسى خارزەمشاھلاردىن [[جالالەددىن مەڭگۈبەردى|جالالەددىن مەڭگۈبەردىنىڭ]] ئىمىلدىشى، ئانىسى بولسا سىڭلىسىدۇر. بىر ئۇرۇش ئەسناسىدا موڭغۇللارغا ئەسر تۈشكەن ۋە [[دەمەشىق|دەمەشىقتە]] كېيىنچە ئۇنىڭغا نىبەت ئېتىلگۇسى [[ئەمىر ئىززەتدىن ئايبېك تۈركمەنى]] تەرىپىدىن سېتىۋېلىنىپ [[قاھىرە]]گە ئىبەرىلگەن. ئاقىللىقى ۋە قابىلىيەتى بىرلە جاسارەتى بىلەن دىققەت تارتقان ۋە ئەسكەرى تەبىقە تۈزۈمىنىڭ پەلەمپەيلىرىنى سۈرئەتلىك بىر شەكىلدە بېسىپ چىققان قۇتۇز بېگى ئايبېكنىڭ خانىمى شەجەرەددۇرنىڭ ئورنىغا ئەل مەلىكۇل مۇئىز ئۇنۋانى بىلەن تەختكە چىقىرىلىشىدىن سوڭرە سەلتەنەت نائىبلىكى ماقامىغا كەلتۈرۈلدى. ئايبېكنىڭ ئۆلتۈرلىشى ۋە سەلتەنەتكە تېخى 15 ياشتىكى ئوغلى ئەل مەلىكۇل مەنسۇر نۇرەددىن ئەلىنىڭ چىقىشى بىلەن "مۇدەببىرۇل مەملەكە" سۈڧاتى بىلەن دۆلەت ئىدارەسىنى تامامەن قولغا كىرگۈزدى. بۇ ئەسنادا ئۇنىڭغا سىغىنغان بەھرى مەملۈك رەھبەرلىرىنىڭ تەشچىقى بىلەن [[مىسىر]]نى ئېلىشقا تىرىشۋاتقان كەرەك ئەمىرى ئەل مەلىكۇل مۇغسىن سالىھىيەدە يېڭىلىشىنىڭ شارائىتىنى ھازىرلىدى (656\1258).
[[باغداد]]نى قولغا كىرگۈزۈپ [[ئابباسىيلار خاندانلىقى|ئابباسىي]] خەلىڧىلىكىنى تارىخقا كۆمگەن موڭغۇللارنىڭ ئىلگىرلىشى، نۆبەتتە [[سۇرىيە]] ۋە [[مىسىر]]نى ئەندىشىگە سالغانىدى. دەمەشىقتىكى ئەييۇبى سۇلتانى ئەل مەلىكۇن ناسىر سەلاھىددىن يۇسۇڧ، [[ھىلاكۇ خان]] بىلەن ئېلپ بارغان مەكتۇپلىشىشلاردىن ئۇنىڭ نىيىتنىڭ ئەييۇبىي دۆلىتىنى يۇتىۋېلىش ئىكەنلىكىنى ئاڭلايدۇ ۋە ئۇنىڭ ڧىرات دەرياسىنى كېچىپ سۇرىيەگە قاراپ يولغا چىققانلىقىنى ئىششىتىكىنىدە قەدىم دۈشمىنى بولمىش [[مەملۈك خانلىقى|مەملۈك خانلىقىدىن]] ياردەم سوراشقا مەجبۇر قالىدۇ.
سەيڧىددىن قۇتۇز، ئەل مەلىكۇن ناسىر سەلاھىددىن يۇسۇڧنىڭ
Seyfəddin Qotaz, əl-Məlikün-Nasır Səlahaddin Yusifin tarixçi İbnül-Adim vasıtəsiylə çatdırdığı təklifi müzakirə üçün üməranı topladı və elçinin də qatıldığı toplantıda, hələ on yeddi yaşındakı Nurəddin Əlinin bu çətin şərtlərdə sultan olaraq qalmasını uyğun bulmadığını açıqladı. Ardından taxta hər kəsin boyun əyəcəyi, cəsur və Monqollara qarşı ölkəni haqqıyla qoruya biləcək müqtədir bir şəxsin çıxarılmasını bildirdi. Toplantıya qatılan əmirlər bu özəlliklərin yalnız onda olduğunu söyləyərək Nurəddin Əlinin yerinə Qotazı əl-Məlikül-Müzəffər Süyfüddin ləqəb və ünvanıyla sultan elan etdilər (17 Zilqadə 657 / [[5 noyabr]] [[1259]]).
Beləcə Türk-İslam tarixinin çox kritik bir səhifəsində taxta oturan Seyfəddin Qotaz həmən Monqollarla savaş hazırlığına başladı və Hülaku xanın təhdidlərinə aldırmayıb onun Qahirəyə gələn elçilərini öldürtdü. Ardından komandanlarından Baybars əl-Bundukdarini ([[I Baybars]]) öncü birliklərinin başında Qəzzə üzərinə göndərdi; qısa bir müddət sonra da əsil ordunun başında özü yola çıxdı. Qotaz 25 ramazan 658 ([[3 sentyabr]] [[1260]]) günü, [[Fələstin|Fələstind]]ə Nablus ilə Bəysan arasında yər alan Eynicalut mövqeyində [[Kit Buğa noyon]] komandasındakı Monqol qüvvələrini böyük bir məğlubiyyətə uğratdı. Beləcə tarixin axışını dəyişdirən kəsin nəticəli savaşlarından biri olan bu zəfərlə İslam dünyasını, hətta Monqolların Misiri aldıqdan sonra [[Şimali Afrika|Şimali Afrikan]]ı və [[İspaniya]] üzərindən bütün [[Avropa|Avropan]]ı ələ keçirəcəkləri hesab edilirsə Qərb dünyasını da qorxunc bir təhdiddən qurtarmış oldu. [[Əyn Cəllud vuruşu]] ilə Misir [[Məmlük dövləti|Məmlük dövlətinin]] təməllərini sağlamlaşdıran və Kərək xaric Fərat ilə Misir arasındakı bütün torpaqları hakimiyəti altına alan Qotaz eyni zamanda Monqol-Xaçlı iş birliyinə də böyük bir zərbə vurmuşdu. Sultan Seyfəddin Qotaz qazandığı zəfərin ardından görkəmli bir mərasimlə Monqolların tərk etdiyi Dəməşqə girdi və bir müddət orada qaldı. Bu müddət içərisində yeni ələ keçirdiyi yerlərə hakimlər təyin etdi. Ardından Qahirəyə dönmək üzərə oradan ayrıldı. Ancaq onu qarşılamaq üzrə süslənmiş olan paytaxtına çata bilmədi.
Eynicalut savaşında böyük rol oynayan Baybars əl-Bundukdari bu bacarığı səbəbiylə Qotazdan [[Hələb]] naibliyini istəmiş, fəqət bu istəyi rədd edilmişdi. Ayrıca illər öncə Bəhri məmlüklərinin rəisi və yaxın dostu Aktayın öldürülməsi işinə qarıştığı üçün Qotaza qarşı kin bəsləyirdi. Bu səbəblər, içindəki iqtidar istəyi və çevrəsində Eynicalut Savaşının əsil qalibi olaraq qəbul edilməsinin qazandırdığı özünə güvən duyğusu onu taxtı ələ keçirməyə sövq etdi. Nəticədə dönüş yolçuluğu sırasında Salihiyədə arxadaşlarıyla birlikdə bir ov mərasimi düzənləyərək Qotazu öldürdü (16 zilqadə 658 / [[23 oktyabr]] 1260).
Sultan Seyfəddin Qotazu qarşılamaq üçün hazırlanan qahirəlilər də onun yerinə sultan olaraq əl-Məliküz-Zahir Baybarsı qarşıladılar. Öncə öldürüldüyü yerə gömülən Qotazun nəəşi bir müddət sonra Qahirəyə götürüldü; ardından məzarını ziyarətə gələnlərin çoxluğundan əndişə duyan Baybarsın əmriylə bilinməyən bir yerə köçürüldü.
==سۇلتان بولۇشى==
| |||