|
'''ئەلى بىن ئەبى تالىب''' ([[ئەرەب تىلى|ئەرەبچە]]: '''علي بن أﺑﻲ طالب'''، ت. 599 [[مەككە]] - ئۆ. 661. [[كۇڧە]])<ref>http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=50877</ref><ref name="Iranica">[http://web.archive.org/web/20071107180319/http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f8/v1f8a043.html "Alī ibn Abu Talib"]. ''Encyclopædia Iranica''. 2007-11-07 كۈندىكى مەنبەگە كۆرە ئارخىبلاندى. 2010-12-16</ref>، [[ئىسلام دۆلىتى|ئىسلام دۆلىتىنىڭ]] 656-661 يىللار ئارىسىدىكى [[خەلىپىلەر تېزىملىكى|خەلىپىسى]]. ئىسلام پەيغەمبەرى ھەزرىتى [[مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام|مۇھەممەدنىڭ]] ھەم جىيەنى ھەم كۈيئوغلى بولغان ئەلىنىڭ دادىسى [[ئەبۇ تالىب]] بولۇب، ئانىسىنىڭ ئىسمى ڧاتىمە بىنت ئەسەد ئىدى. ئەلى ئىبن ئەبۇ تالىب بولسا ھەزرىتى مۇھەممەد ئە.س نىڭ ئىسلامغا دەئۋىتىنى قەبۇل قىلغان تۇنجى ئەر كىشىدۇر.<ref name="watt">{{Harvnb|Watt|1953|p=xii}}</ref><ref>{{Harvnb|Kelen|2001|p=29}}</ref> [[ئەھلى سۇننە ۋەلجامائە|سۇننىي ئىسلامغا]] كۆرە ئەلى ر.ئە.، [[تۆرت خەلىپە|تۆرت خەلىپىنىڭ]] ئاخىرىقىسى، [[شىئەلەر|شىئە ئىسلامغا]] كۆرە ئىماملارنىڭ تۇنجىسى ۋە مۇھەممەد ئە.س نىڭ ھەق ۋارىسىدۇر. شىئە ۋە سۇننىي ئىسلام ئارىسىدىكى پەرقنىڭ باش سەبەبى ھەزرىتى مۇھەممەدنىڭ ھەقىيقى ۋارىسىنىڭ كىم ئىكەنلىكى ھەققىدىكى كۆرۈش پەرقىدىن كېلىپ چىقماقتا.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia|last=Nasr|first=Seyyed Hossein|authorlink=Seyyed Hossein Nasr|title=Ali|encyclopedia=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=2007-10-12|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=http://www.britannica.com/eb/article-9005712/Ali|archiveurl=http://web.archive.org/web/20071018014146/http://www.britannica.com/eb/article-9005712/Ali|archivedate=October 18, 2007 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref>
ئەبۇ تالىب ۋە ڧاتىمە بىنت ئەسەدنىڭ ئەۋلادى بولغان ئەلى، [[كەئبە]]دە توغۇلغان بىردىنبىر كىشى بولۇپ<ref name="Britannica" />، ئىسلام پەيغەمبەرى ھەزرىتى مۇھەممەدنىڭ ھىمايەسىدە چوڭ بولغان،<ref name="Britannica" /> مۇھەممەد س.ئە [[ۋەھىي]] كەلگىنىدە بولسا، ئۇنىڭ دەئۋىتىنى قەبۇل قىلغان تۇنجى ئەركىشى بولغان ئەلى، ھاياتىنى ئىسلامغا ئاتىغان.<ref name="Tabatabae191">{{Harvnb|Tabatabaei|1979|p=191}}</ref><ref name="Islam">{{cite encyclopedia|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; vol.1|last=Diana|first=Steigerwald|title=Alī ibn Abu Talib|publisher=MacMillan|isbn=978-0-02-865604-5}}</ref><ref name="Iranica" /> پەيغەمبەرنىڭ ئەمىرى بىلەن ھىجرەت كېچىسى ئۇنىڭ ئورنىغا ياتقان ۋە ئامانەتلەرنى ئىگىلىرىگە تاپشۇرغان، قىسقا بىر ۋاقىتتىن كېيىن پەيغەمبەرنىڭ ئارقىسىدىن مەدىنەگە كەتكەن. مەدىنە شەھرىدە ئاللاھنىڭ ئەمىرى بىلەن ھەزرىتى ڧاتىمە بىلەن توي قىلغان. مەدىنە دەۋرىدە باشلانغان دەستلەپكى تۇنجى كىچىك دائىرىلىك ئۇرۇشلاردىن تارتىب پۈتۈن ئۇرۇشلار قاتناشقانلىقى بائىس، جەڭگىۋارلىقى ۋە جاسارىتى بىلەن نام چىقارغان ئەلى ر.ئە، ئۈچىنچى خەلىپە [[ئوسمان بىننى ئەففان|ئوسمان بىننى ئەففاننىڭ]] ئۆلتۈرىلىشىدىن سوڭرە خەلق تەرىپىدىن خەلىپە سايلانغان.<ref name="Madelung (1997), pp. 141-1452">Madelung(1997) ss. 141-155</ref><ref name="Ashraf (2005), pp. 119-1202">Ashraf(2005) 2.Cilt ss. 119-120</ref>
ئىسلام مەدەنىيەتىدە ھەزرىتى ئەلى ر.ئە بولۇپمۇ ئىلمى، جاسارەتى، راسگۇيلىقى، ئۆزىنى بېغىشلىشى، سادىقلىقى، مەردلىكى ۋە شەڧقەتى بىلەن تونۇلۇپ ياد ئېتىلمەكتە بولۇپ، سۇڧى ئەنئەنەدە ئەڭ مۇھىم كىشىلەردىندۇر. بولۇپمۇ تەڧسىر، ڧىقىھ ۋە دىنىي ئىدېئولوگىيە ساھەسىدىكى ئۈستۈنلىكى قەبۇل كۆرۈلىدۇ.
== ئەلىنىڭ ئۆلىمى ==
ئوسماندىن كېيىن خەلىپە بولغان، مۇئاۋىيە ئۇنىڭغا قارشى چىقىپ، پىتنە تۇغدۇرغان، شۇ دەۋردە خاۋارىجلار بۆلۈنۈپ چىققان، ئۇنى خاۋارىچ ئابدۇراھمان بىننى مەلجەم قەتل قىلغان.
نەھرەۋان ئۇرۇشىدا رەقىبلىرىنى ئاغىر مەغلۇب قىلغان. بۇ ئۇرۇشتىن سوڭرە خارىجىيلەردىن ئۈچ كىشى مەككەدە مۇسۇلمانلارنىڭ سىياسىي ئەھۋالى ھەققىدە بەئزى مۇزاكەرەلەر قىلغاندىن سوڭرە خەلىپە ئەلىنى ئۆلتۈرۈش قارارى ئالدى. بۇ ئۈچ كىشىدىن [[ئابدۇرراھمان ئىبنى مۇلجەم]]، ئەلىنى ئۆلتۈرۈشنى ئۈستىگە ئالدى ۋە [[كۇڧە]]گە يول ئالدى. كۇڧەدە بىر مەسجىدتە ناماز ئوقۇۋاتقان ۋاقىتتا<ref>''Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.'' [[Encyclopædia Britannica|Encyclopædia Britannica Inc.]]</ref> [[ئابدۇرراھمان ئىبنى مۇلجەم]] بىر زەھەرلىك قىلىچ بىلەن ھەزرىتى ئەلىنى يارلاندۇردى. بۇ ھۇجۇمنىڭ مەقسىدى نەھرەېان ئۇرۇشىنىڭ ئىنتىقامىنى ئالماق ئىدى.<ref>''Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.'' [[Encyclopædia Britannica|Encyclopædia Britannica Inc.]]</ref>
خەلىپە ئەلى بىن ئەبى تالىب، [[ئابدۇرراھمان ئىبنى مۇلجەم]] قىلىچ سالغاندىن كېيىن شۇنداق دېدى: [[كەئبە]]نىڭ رەببىگە قەسەمكى، قۇتۇلدىغان بولدۇم!" ئىككى كۈن ئۆيىدە ياتقاندىن سوڭرە، ھىجرەتنىڭ 40. يىلى رامىزان ئېيىنىڭ 21. كۈنى پانىي ئالەمدىن باقىي ئالەمگە رىھلەت قىلدى (مىلادى [[661- يىل|661]]). دەڧن قىلىنغان يەرنى ئۇزۇن بىر مۇددەت پەقەتلا ئەڭ يېقىنلىرى بىلگەن ۋە بىر ئەسردىن كېيىن [[ئىمام جەئڧەر ئەس سادىق]] ئۇنىڭ مازارىنىڭ نەجەڧتە ئىكەنلىكىنى ئېلان قىلغان.
== Doğumu ve isim verilmesi ==
[[:tr:Mekke|Mekke]]'de, 30. [[:tr:Fil_Yılı|Fil Yılı]]'nın 13. ya da [[:tr:Recep|Recep]] ayının 13. günü, bir başka görüşe göre de [[:tr:Zilhicce|Zilhicce]] ayının yedinci günü, [[:tr:Kâbe|Kâbe]]’nin içinde dünyaya geldi (MS [[:tr:599|599]]). Annesi [[:tr:Fatıma_bint_Esed|Fatıma]] Ali'yi doğurmak üzere iken [[:tr:Kâbe|Kâbe]] duvarına dayandı. Bu esnada duvarın yarıldığına ve bir sesin içeri gelmesini söylediğine inanılır.<ref>Bihar’ul- Envar, c.35, s.8. Keşf’ul Ğumme, s.19</ref> Dördüncü gün dışarı çıktığında [[:tr:Fatıma_bint_Esed|Fatıma]]'nın kucağında bir erkek çocuğu vardır. [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]] ve ailesine müjde verilir, Muhammed herkesten önce gelerek bebeği kucağına alır ve [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]]'in evine kadar kucağında taşır (o sıralarda Muhammed eşi [[:tr:Hatice_bint_Hüveylid|Hatice bint Hüveylid]] ile birlikte amcasının evinde kalmaktadır<ref>Hidayet Önderleri. 2006. S.64</ref> ve evliliğinin henüz ikinci ya da üçüncü yılındadır <ref>Ashraf (2005), p. 6-7.</ref>).
ھەزرىتى ئەلى ئۆلگەندىن كېيىن ئىسلام دۆلىتى ۋە خلاپەت، ئۇزۇن يىللىق رەقىبى مۇئاۋىيەنىڭ قولىغا ئۆتتى، [[مۇئاۋىيە بىن ئەبۇ سۇڧيان|مۇئاۋىيە]] 20 يىل [[خەلىپىلەر تېزىملىكى|خەلىپە]] بولدى.
Ali'nin ismini kimin verdiği konusunda iki farklı görüş vardır; birincisi [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]]'e bu ismin ilham olduğu<ref>Bihar’ul- Envar, C.35, S.18</ref>, daha çok kabul gören ikincisi ise bebeğe bu ismi [[:tr:Muhammed|Muhammed]]'in verdiğidir.<ref>See:
* Ashraf (2005), p.6.
* [http://www.witness-pioneer.org/vil/Articles/companion/00_ali_bin_talib.htm Beyt Al-Hikama, Virtual library of witness pioneer]</ref>
=== Annesi,قاراڭ babası ===
* [[ئەھلى بەيت]]
Ali'nin annesi, Muhammed'in dedesi olan [[:tr:Abdülmuttalib|Abdülmuttalib]]'in ([[:tr:Şeybe_bin_Haşim|Şeybe bin Haşim]]) kardeşi olan [[:tr:Esed_bin_Haşim|Esed bin Haşim]]'in kızıdır. [[:tr:Abdülmuttalib|Abdülmuttalib]] öldüğünde, Muhammed'e annelik eden onu koruyup kollayan ve İslâm Peygamberi'nin ilk eşi [[:tr:Hatice_bint_Hüveylid|Hatice bint Hüveylid]]'in ardından Müslüman olan ikinci kadındır.
* [[شىئەلەر|شىئەلىك]]
== قاراڭ ==
Ali'nin babası, [[:tr:Kureyş|Kureyş]]'in liderliğini babası [[:tr:Abdülmuttalib|Abdülmuttalib]]'den ([[:tr:Şeybe_bin_Haşim|Şeybe bin Haşim]]) devralan [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]] idi. [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]], dedesinin ölümü sonrası kimsesiz kalan Muhammed'i himayesine aldı ve ölümüne dek (43 yıl boyunca) himayesini sürdürdü. Muhammed peygamberliğini ilan ettiğinde ise [[:tr:Kureyş|Kureyş]], Ebu Talib'in ölümüne değin, kendisinden çekinmiş ve Muhammed'e zarar vermeye cesaret edememişlerdir.<ref>Tabakat, İbn Sad, 1/75</ref>
* [[ئون ئىككى خەلىپە]]
=== Çocukluğu ===
Ali'nin çocukluk dönemi, İslâm peygamberinin çocukluk döneminin geçtiği evde geçmiştir. Her ikisi de [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]]'i bir baba ve yönetici olarak tanıyorlardı; [[:tr:Fatıma_bint_Esed|Fatıma bint Esed]]'e de anne diyorlardı. Bu ortamın, onun yetişmesinde çok önemli bir yeri olmuştur. Ali’nin çocukluğunda bir kuraklık Mekke'yi sarmıştı. Muhammed, amcasının birer çocuğunu kendi yanlarına alarak onun ekonomik sıkıntısını hafifletmek istediğini bir diğer amcası Abbas'a bildirdi. [[:tr:Abbas_Bin_Abdülmuttalip|Abbâs bin ʿAbd el-Muttalib]] [[:tr:Câ‘fer_et-Tayyâr|Câ‘fer et-Tayyâr]]'ı, [[:tr:Ebû’l-Kâsım_Muhammed_ibn_ʿAbd_Allâh_ibn_ʿAbd’ûl-Muttâlib|Muhammed ibn ʿAbd Allâh]] ise Ali'yi büyütmek üzere yanlarına aldılar.<ref>İbni Esir, El-Kamilü Fi't-Tarih, Beyrut, Dar-ı Sadır, 1399 H. C2, S58 -İbni Hişam, Abtülmelik, Es-Siyretü'n-Nebeviyye, Kahire, 1355 H. C1, s262 -Taberi Muhammed b. Carir, Tarihü'l-Ümemi ve'l-Müluk, Beyrut Darü'l-Kamus-ül-Hadis C2, s 213 -İbni Ebi'l-Hadid, Şerh-i [[Nehсül Belağa|Nehcü'l-Belağa]] 1. Baskı, Kahire, 1378 H. C 13, S 119</ref> Ali, hutbelerinin, sözlerinin ve emirlerinin toplandığı kitabı olan [[:tr:Nechül_Belağa|Nechül Belağa]]'da o günleri şöyle anlatır: "Çocuktum henüz, o beni bağrına basar, yatağına alırdı, beni koklardı, lokmayı çiğner, ağzıma verir yedirirdi... Ben de her an, devenin yavrusu, nasıl anasının ardından giderse, onun ardından giderdim; o her gün bana huylarından birini öğretir ve ona uymamı buyururdu. Her yıl [[:tr:Hira|Hira]] Dağı'na çekilir, kulluğa koyulurdu. Onu ben görürdüm, başkası görmezdi." <ref>Subhi Salih, ''"[[Nehсül Belağa|Nehcü'l-Belağa]],"'' 192. Hutbe</ref>
Yine dönemin bir başka kaydına göre, Muhammed, Ali'yi omzuna alır Mekke'nin dağlarında, vadilerinde ve sokaklarında dolaştırırmış.<ref>Zemahşeri, Hilyetül Ebrar, C.1 S.232</ref>
== Gençlik yılları ve Müslüman oluşu ==
[[:tr:Şîʿa-i_Ulâ|Şîʿa]] ve [[:tr:Alevî|Alevî]] inançlarına göre Ali, Müslümanlar arasında ilk iman getiren, 'Kâbe'de dünyaya gelen tek insan'dır. [[:tr:Sünnî|Sünnî]] inancına göre ise, Muhammed'in eşi [[:tr:Hatice|Hatice]]'den sonra iman etmiş olup, ikinci müslümandır.
=== Hicret - Medine Dönemi ===
[[:tr:Mekke|Mekke]]'lilerin İslâm peygamberini katletme kararı aldıkları hicret gecesinde Ali, canı pahasına, peygamberin yatağında yatmıştır. Birçok [[:tr:Tefsir|tefsircinin]] görüşüne göre Allah bu fedakârlığı takdir ederek şu ayeti nazil etmiştir:
"İnsanlardan öylesi de vardır ki, Allah’ın rızasını arayıp kazanmak amacıyla canını satar." ([[:tr:Bakara|Bakara]]/207)
Muhammed bu sayede gizlice evden ayrılarak emniyet içerisinde [[:tr:Medine|Medine]]'ye doğru yola koyulabilmiştir. İslâm peygamberinin emniyete kavuşmasından sonra da emri üzerine, Muhammed'e emanet olan çeşitli malları sahiplerine iade ederek annesini, Muhammed'in kızı [[:tr:Fatıma_Zehra|Fatıma Zehra]]'yı ve başka iki kadını da yanına alarak Medine'ye doğru hareket etmiştir.
Ali Medine'de devamlı Muhammed ile birlikteydi. Müslümanlar arasında [[:tr:Kardeşlik_akdi|kardeşlik akdi]] okuttuğunda Muhammed Ali'yi kendisine kardeşliğe layık gördü. Kızı [[:tr:Fatıma|Fatıma]]'yı zevce olarak ona münasip gördü. Bir yıl sonra da ilk çocuğu olan [[:tr:Hasan|Hasan]] dünyaya geldi.
=== İfk Olayındaki Tutumu ===
İfk Olayı, tarafsızlığı bilinmemektedir. [[:tr:Aişe|Aişe]]'nin 15 yaşında iken, bir sefer dönüşü esnasında kocası [[:tr:Muhammed|Muhammed]]'i genç bir [[:tr:Müslüman|Müslüman]] askerle aldattığı iddiasıdır. İddianın Müslümanlar arasında yayıldığında aldığı tutum nedeniyle [[:tr:Aişe|Aişe]]'nin Ali'ye darıldığı, bu nedenle Ali'nin hilafetini desteklemediği düşünülür.<ref>Sarıçam, İbrahim. Emevi-Haşimi İlişkileri, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997</ref>
== Evlilikleri ve çocukları ==
Ali eşlerinden ve cariyelerinden olma 14 erkek çocuk, 18 kız çocuk sahibiydi. Fakat nesli, Hasan, Hüseyin, Muhammed (İbn-i Hanefiyye), Abbas ve Ömer adındaki oğullarından türemiştir. Oğullarından çoğu Hicretin 61. Yılında [[:tr:Kerbela_Savaşı|Kerbela Savaşı]]'nda hayatını kaybetmiştir.<ref>Ali, Dört Halife Dönemi, Doç. Dr. Murat Sarıcık</ref>
Ali'nin ilk eşi İslâm peygamberi Muhammed'in kızı Fatıma'dır. Ali Fatıma vefat edene kadar başkasıyla evlenmemiştir. Fatıma'dan 5 çocuğu olmuştur; isimleri şunlardır: [[:tr:Hasan_bin_Ali|Hasan]], [[:tr:Hüseyin_bin_Ali|Hüseyin]], [[:tr:Zeyneb_bint_Ali|Zeynep]], [[:tr:Ümmü_Gülsüm_bint_Ali|Ümmü Gülsüm,]] [[:tr:Rukiyye_bint_Ali|Rukiyye]] ve [[:tr:Mûhsin_ibn_Ali|Mûhsin ibn Ali]]. Mûhsin, henüz [[:tr:Fatıma|Fatıma]]'ın karnındayken, vefat etmiştir.{{olgu}}
Ali Âmir b. Kilâb Kabilesinden [[:tr:Ümmü'l-Benin_bint-i_Hizam|Ümmü'l-Benin bint-i Hizam]] ile evlenmiştir. Bu hanımından El-Abbâs, Câfer, Abdullah ve Osman adlarında dört çocuğu olmuştur.
Temim Kabilesinden [[:tr:Leyla_bint-i_Mes'ud|Leyla bint-i Mes'ud]] ile evlenmiştir. Bu hanımından iki çocuğu olmuştur: Abdullah ve Ebû Bekir.
Has'amî Kabilesinden [[:tr:Esma_bint-i_Umeys|Esma bint-i Umeys]]. Bu hanımından, Yahya ve Muhammedul-Asgar (Küçük Muhammed) dünyaya gelmiştir.
İslâm peygamberinin damadı Ebû'l-As b. Rebi'nin kızı [[:tr:Ümâme|Ümâme]] de, Ali'nin hanımlarından birisidir. Muhammedu'l-Evsat da (Ortanca Muhammed) bu hanımdan olmuştur.
[[:tr:Havlet_bint_Câ'fer|Havlet bint Câ'fer]] isimli eşinden "İbn-i Hânifîyye" diye de bilinen [[:tr:Muhammed_bin_el-Hânifîyye|Muhammed bin el-Hânifîyye]] isimli oğlu dünyaya gelmiştir.
Urve b. Mes'ud es-Sekafi'nin kızı [[:tr:Ümmü_Said|Ümmü Said]]. Ali'nin bu hanımından ÜmmüT-Hüseyin (?) ve Büyük Remle adlı kızları olmuştur.
== Kişisel özellikleri ==
[[:tr:Muhammed|Peygamber Muhammed]], [[:tr:Medine|Medine]]'ye [[:tr:Hicret|Hicret]]'i emrettiğinde, Ali'yi [[:tr:Mekke|Mekkelilerin]] emanetlerini dağıtması ve yatağına yatarak paganları atlatması için [[:tr:Mekke|Mekke]]'de bıraktı. Ali görevini tamamlayıp Muhammed'den kısa bir süre sonra [[:tr:Medine|Medine]]'ye ulaştı. [[:tr:Medine|Medine]]'de Muhammed, [[:tr:Allah|Allah]]'ın onu [[:tr:Fatıma|Fatıma]]'ya lâyık gördüğünü bildirdi ve ikisini evlendirdi. Ali, Muhammed komutasındaki [[:tr:İslâm_Devleti|İslâm Devleti]]'nde son derece aktif roller aldı; neredeyse tüm savaşlara katıldı, ordu komutanlığı, [[:tr:Tebliğ|tebliğ]] elçiliği gibi görevleri icra etti. [[:tr:Üçüncü_Hâlife_Osman_ibn-i_Affân|Üçüncü Hâlife Osman ibn-i Affân]]'ın bir suikast sonucu ölmesiyle, halife seçilerek [[:tr:İslâm_Devleti|İslâm Devleti]]'nin başına geçti. Yönetimi sırasında Müslümanlar arasındaki ilk [[:tr:İç_savaş|iç savaş]] ([[:tr:İlk_Fitne|İlk Fitne]]) patlak verdi. Ali, [[:tr:Kûfe|Kûfe]]'de bir [[:tr:Mescit|mescitte]] [[:tr:İbâdet|ibâdet]] ederken [[:tr:Haricîler|Haricîler]]'den ''[[:tr:Abdurrahman_İbn-i_Mülcem|Abdurrahman İbn-i Mülcem]]'' tarafından hançerli saldırıya uğradı ve birkaç gün sonra öldü.<ref name="BritannicaAli">{{Britannica|Alī}}</ref> [[:tr:Kûfe|Kûfe]] yakınlarında toprağa verildi.<ref name="BritannicaAli" />
İlk dönem İslâm kaynaklarının birçoğunda, Ali [[:tr:Kâbe|Kâbe]]'nin içinde doğan ilk ve tek insan olarak kaydedilir.<ref>[http://books.google.com/books?id=5GiZqe3tI1gC&pg=PA5&dq=ali+birth+kaaba Encyclopaedia of the Holy Prophet and Companions]</ref> Ali'nin babası yerel bir kabilenin şefi olan<ref name="BritannicaAli" /> [[:tr:Ebu_Talib|Ebu Talib]], annesi [[:tr:Fatıma_bint_Esed|Fatıma bint Esed]]'dir, bununla birlikte Ali, Muhammed'in evinde ve onun gözetiminde büyümüştür. Muhammed, peygamberliğini ilan edip [[:tr:İslâmiyet|İslâmiyet]]'e davet etmeye başladığında, Ali bu daveti kabul eden Şia'ya göre ilk, Sünnilere göre ([[:tr:Hatice_bint_Hüveylid|Hatice]]'nin ardından) ikinci insandır.<ref name="Iranica2">{{cite encyclopedia|title=Alī ibn Abu Talib|encyclopedia=Encyclopædia Iranica|accessdate=2010-12-16|url=http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f8/v1f8a043.html|archiveurl=http://web.archive.org/web/20071107180319/http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f8/v1f8a043.html|archivedate=2007-11-07}}</ref><ref name="Tabatabae1912">{{Harvnb|Tabatabaei|1979|p=191}}</ref><ref name="Ashraf 2005 p=142">{{Harvnb|Ashraf|2005|p=14}}</ref><ref name="Islam2">{{cite encyclopedia|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; vol.1|last=Diana|first=Steigerwald|title=Alī ibn Abu Talib|publisher=MacMillan|isbn=978-0-02-865604-5}}</ref>
Ali, İslâm dünyasının hemen her yerinde, imanı, adaleti, ülke yönetimi, dürüstlüğü, savaşçılığı, cesareti ve ilmi ile anılır. [[:tr:İslâm|İslâm]] [[:tr:Tarikat|tarikatlarının]] çoğu, kökenleri olarak Ali'yi gösterirler ve onun soyundan geldiklerini iddia ederler. Ali [[:tr:İslam_tarihi|İslam tarihinde]] üzerinde en çok tartışılan şahsiyetlerden biridir.{{olgu}}
=== İlmi ===
[[:tr:Sünni|Sünni]] ve [[:tr:Şii|Şii]] kaynaklarda Ali bin Ebu Talib'in ilmi üstünlüğünden sıkça bahsedilir. [[:tr:Muhammed|Muhammed]] onu ''ilim şehrinin kapısı''; ''insanların en bilgini''; ''[[:tr:Ahkâm|ahkâm]] ilminin en âlimi'' ve ''[[:tr:Ümmet|ümmete]] [[:tr:Ehli_Beyt|Ehli Beyt]]'i açıklayan kimse'' olarak nitelemiştir.{{fact}} Ali, [[:tr:Kur'an|Kur'an]]'ın tüm ayetlerini, ne zaman yazıldıklarını ve hangi olayla bağdaştırıldığını ezbere bilmekteydi.{{fact}} Bunda çocukluğunun Muhammed'in yanında geçmesinin büyük rolü vardır. Kendisinin şöyle dediğine inanılır: "Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum.''{{fact}}''
=== Hakkında söylenen hadisler ===
[[:tr:Hadis|Hadisler]] İslamda bir rivayet zinciri ile [[:tr:Muhammed|Muhammed]]'e atfedilen ve O'nun söylediğine inanılan, aidiyetleri tartışmalı olan sözlerdir. (bkn. [[:tr:Hadis|Hadis]])
[[Dosya:Ambigram_-_Muhammad_and_Ali2.svg|link=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ambigram_-_Muhammad_and_Ali2.svg|left|thumb|[[:tr:Ebû’l-Kâsım_Muhammed_ibn_ʿAbd_Allâh_ibn_ʿAbd’ûl-Muttâlib|Ebû’l-Kâsım Muhammed ibn ʿAbd Allâh ibn ʿAbd’ûl-Muttâlib]] (sağ) ve Ali (sol) ismi tek bir kelimede yazılmış.]]
[[Dosya:Ali'ye_atfedilmiş_naat_duası_kaligramı.jpg|link=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ali'ye_atfedilmi%C5%9F_naat_duas%C4%B1_kaligram%C4%B1.jpg|thumb|242x242px|"[[:tr:Allah|Allah]]'ın [[:tr:Arslan|Arslanı]]" olarak anılan Ali'ye atfedilen [[:tr:Aslan|aslan]] biçiminde yazılmış naat duası kaligrafisi.]]
[[Dosya:Dhulfiqar.svg|link=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Dhulfiqar.svg|thumb|265x265px|[[:tr:Alevîlik|Alevîlik]] ile [[:tr:Şiîlik|Şiîlik]]'te önemli bir yere sahip olan [[:tr:Zülfikar|Zülfikar]] isimli kılıcın temsîlî bir resmi.]]
=== Savaşçılığı ===
[[Dosya:Asadullah.gif|link=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Asadullah.gif|thumb|265x265px|Ali'yi [[:tr:Allah|Allah]]'ın [[:tr:Aslan|aslanı]] olarak resmeden bir hat.]]
Ali, Muhammed'in katıldığı tüm savaşlarda [[:tr:Sancaktar|sancaktar]] olarak bulundu. Sadece [[:tr:Tebük_seferi|Tebük seferi]]'ne Muhammed'in emri ile Medine'de kaldığı için katılmamıştır.
==== Bedir savaşında ====
Ali, [[:tr:Bedir|Bedir]] savaşında karşı ordudan yirmi bir kişiyi öldürdü. Öldürdüğü kişiler arasında [[:tr:Muâviye|Muâviye]]'nin dedesi [[:tr:Utbe|Utbe]], dayısı [[:tr:Velid|Velid]] ve kardeşi [[:tr:Hanzele|Hanzele]] de vardı. [[:tr:Uhud|Uhud]] savaşında ise Kureyş'in meşhur savaşçılarından dokuz kişiyle çarpıştı ve muvaffak oldu. Ali hakkında efsanevi anlatımlar bulunur. Bu anlatımlardan birisi de Ali'nin bu savaşta bedeninden yetmiş yara {{olgu}} almasına rağmen son ana kadar peygamberin yanında savaştığı ve [[:tr:Cebrail|Cebrail]]'in, Ali'nin bu fedakarlığını görünce birkaç defa:
dediği rivayetidir.
==== Hendek savaşında ====
[[:tr:Hendek_Savaşı|Hendek Savaşı]]'nda, Arapların ünlü savaş kahramanı Amr bin Abduved'in hendeği atıyla aşması üzerine çarpıştılar. Amr'a göre daha zayıf görünümlü olmasına ve Amr'ın küçümsemesine rağmen Ali galip geldi. Amr'ın, Ali tarafından yenilmesi [[:tr:Medine|Medine]]'yi kuşatan ve bu kuşatmayı destekleyenler arasında üzüntü ve ümitsizlik meydana getirdi. [[:tr:Hendek_Savaşı|Hendek Savaşı]]'nın sonucunda Ali'nin bu başarısının önemli bir yeri olduğuna inanılır.
==== Hayber savaşı ====
[[:tr:Hayber_Savaşı|Hayber Savaşı]]'nda, ilk iki taarruzu yönetenler ''([[:tr:Ebu_Bekir|Ebu Bekir]] ve [[:tr:Ömer_bin_Hattab|Ömer bin Hattab]])'' bir başarı sağlayamayınca peygamberin sancağı Ali'ye verdiği, Ali bin Ebu Talib'in o gün galip gelinmesinde büyük rol oynadığı rivayet edilir.
Bu savaşta Ali'nin Hayber Kalesi'nin kapısını eli ile yıktığı ve bu kapıyı kendisi için kalkan olarak kullandığı söylenir. Hayber kalesinin alınmasıyla [[:tr:Şam|Şam]] Suriye ticaret yolunun güvenliği sağlanmış oldu.
== Muhammed'in ölümü, halifelik ve miras sorunları ==
Ali, Muhammed vefat ettiğinde 33 yaşındaydı. Peygamberin damadı ve amcasının oğlu olması hasebiyle en yakın akrabası konumunda olduğundan defin hazırlıklarıyla ilgilendi. Bu sırada [[:tr:Ebu_Bekir|Ebu Bekir]] ve [[:tr:Ömer_bin_Hattab|Ömer bin Hattab]] Devlet işleriyle ilgileniyordu. İslam kurallarına göre naaşın defin öncesi yıkanması ve kefenlenmesi işlemlerini bizzat kendisi yaptı.
[[:tr:Sünnî|Sünnîlere]] göre [[:tr:Cennetle_Müjdelenen_On_Sahabe|Cennetle Müjdelenen On Sahabe]]'den biri, [[:tr:Dört_Büyük_Halife|Dört Büyük Halife]]'den sonuncusu; [[:tr:Şiî|Şiîlere]] göre ise [[:tr:Ondört_Masum|Ondört Masum]]'dan biri, [[:tr:On_İki_İmâmlar|On İki İmâmlar]]'ın ilki ve Muhammed'in hak halefidir. İslam'daki Şiî-Sünnî ayrımı Ali'nin halifeliği mevzuuna dayanır.<ref name="BritannicaAli" /><ref name="firstfourcaliphs">[http://www.usc.edu/dept/MSA/politics/firstfourcaliphs.html#ali Ali'nin Sunni görüşü]</ref> [[:tr:Sünnîler|Sünnîler]], Muhammed'in bir halef bırakmadığını ''(dolayısıyla Müslümanların seçimi ile halifenin tayin olunduğunu söylerlerken),'' Şiîler ise Ali'yi halef bıraktığını söylerler ve [[:tr:Dört_Büyük_Halife|ilk üç hâlifeyi]] kabul etmezler.
632 yılında Muhammed'in vefatından sonra [[:tr:Müslüman|Müslüman]] toplumunun başına kimin geçeceği kaygısı baş gösterdi. [[:tr:Müslümanlar|Müslümanların]] bir kısmı ilk olarak [[:tr:Ebu_Bekir|Ebu Bekir]]'in [[:tr:Halife|halifeliğini]] kabul ettiler. Ebu Bekir'den sonra ise sırasıyla, [[:tr:Ömer_bin_Hattab|Ömer bin Hattab]],'' [[:tr:Osman_bin_Affan|Osman bin Affan]],'' ve Ali'nin halifeliği kabul edildi. Bununla beraber bir kısım Müslümanlar peygamberin amcasının oğlu ve damadı olan, çocukluğundan itibaren peygamberin evinde büyümüş ve onu korumak için kendi hayatını tehlikeye atmış olan Ali'nin ilk halifelik için daha doğru bir seçim olduğunu düşünüyorlardı. Muhammed'in, [[:tr:Gadir-i_Hum|Gadir-i Hum]] denilen yerde kendisinden sonra Ali'nin başa geçmesi gerektiğini bizzat söylediği rivayet edilir.<ref>İmam Fahruddin Razi, “Mefatih’ul- Gayb”, İmâm Ahmed Sa’lebi, “Keşf’ul- Beyan”, Celaluddin Suyuti, “Durr’ul- Mensur”, Ebu’l- Hasan Ali “Esbab’un-Nuzul”, Muhammed bin Cerir Taberi, “Tefsir-i Kebir”, Hafız Ebu Naim İsfahani, “Ma Nezele Min’el- Kur’ân’i fi Ali’yyin” ve Hilyet’ul- Evliya’, Buhari, Tarih c. 1, s. 375’, Müslim “Sahih” c. 2, s. 325’, Ebu Davud Sünen’, Tirmizi, “Sünen”, Hafız bin Ukde, “Kitab’ul- Velayet”, İbn-i Kesir-i Şafii Dimaşki, Tarih’, İmam [[Ahmed bin Hanbel]], “Müsned” c. 4 s. 281 ve 371’de.</ref>. İslam peygamberi Muhammed, Ali için şöyle demiştir:
Harun, Musa peygamberin kardeşidir ve kendisine vahiy gelmeyen peygamberlerdendir. Musa ibadet için 40 günlüğüne [[:tr:Sina_Dağı|Sina Dağı]]'na çekildiğinde, kardeşi Harun'u [[:tr:İsrailoğulları|İsrailoğulları]]'nın başında bırakmıştır ([[:tr:Araf_Suresi|Araf Suresi]], 142. ayet). Bu nedenle İslam peygamberinin bu sözü de Şiilerce Ali'nin hilafet için en uygun ve hak sahibi kişi olduğuna yorulur.
Muhammed'in dul eşlerinin yanı sıra Ali ve [[:tr:Fatıma|Fatıma]]'nın da Ebu Bekir'in hilafetinden hoşnutsuz olmalarının bir başka nedeni daha vardı.<ref>Sahih Buhari [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/053.sbt.html#004.053.325 4.53.325]</ref> Muhammed vefat ettiğinde geride önemli miktarda arazi ve mal varlığı bıraktı. Bunların en meşhuru tartışmaların da odağında olan [[:tr:Fedek_Arazisi|Fedek Arazisi]]'dir. [[:tr:Ebu_Bekir|Ebu Bekir]]'e göre bu mal ve araziler peygamber tarafından halkın yararına idare ediliyordu ve dolayısıyla devlete ait kamu mallarıydı. Ali ise veraset ile ilgili vahiylerin Muhammed'in mirasını da kapsadığını iddia ederek bu duruma karşı çıkıyordu.
Eşi [[:tr:Fatıma|Fatıma]]'nın ölümünden sonra Ali, Fatıma'nın peygamberin mirasından payını almak için tekrar başvurdu ancak başvurusu aynı nedenlerle bir kez daha reddedildi. Bununla birlikte Ebu Bekir'den halifeliği devralan [[:tr:Ömer_bin_Hattab|Ömer bin Hattab]], [[:tr:Medine|Medine]]'deki arazileri Muhammed'in kabilesi [[:tr:Haşimoğulları|Haşimoğulları]] adına Ali ve Abbâs'a verdi; [[:tr:Hayber_Muharebesi|Hayber]] ve [[:tr:Fedek_Arazisi|Fedek Arazisi]]'ni ise devlet malı saydı.<ref>Madelung, 1997 s. 62.</ref> Şii kaynaklarına göre bu durum, Muhammed'in soyundan olanlara ([[:tr:Ehli_Beyt|Ehli Beyt]]), baskıcı halifeler tarafından yapılan haksızlıkların bir başka örneğidir.<ref>Bu duruma dair her iki tarafın düşüncelerini savunmakta kullandığı hadislere şu siteden ulaşılabilir: Sahih Buhari [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/080.sbt.html Book 80] (İngilizce)</ref>
{{ayrıca bakınız|Gadir-i Hum}}
== Halifelik dönemi ==
[[:tr:Müslümanlar|Müslümanlar]]'ın bir kısmı, Ali'nin, kendinden önceki halifeleri kabul ettiğine inanırlar. Bununla beraber kendi halifeliğine kadar hiçbir savaşa katılmamış olması, diğerlerini halife olarak kabul etmediğine yorulur. [[:tr:Üçüncü_Hâlife_Osman_ibn-i_Affân|Üçüncü Hâlife Osman ibn-i Affân]] âsiler tarafından öldürülünce, halk Ali'ye [[:tr:Biat|biat]] ederek onu [[:tr:Hilafet|hilafete]] seçti. Osman taraftarlarının bir kısmı onun katilini bulana kadar Ali'yi [[:tr:Hâlife|hâlife]] olarak kabul etmeyeceklerini söylediler ve [[:tr:Müslüman|Müslüman]] toplumu ilk kez iç savaşa sürüklendi. [[:tr:İslâm_Devleti|İslâm Devleti]], Ali ile [[:tr:Muâviye|Muâviye]]'nin önderliğinde ikiye bölündü. Müslüman toplumunu ilk kez iç savaşa sürükleyen bu duruma İslâm literatüründe "[[:tr:İlk_Fitne|İlk Fitne]]" denir.
Ali, 4 yıl 9 ay süren [[:tr:Hilâfet|hilâfet]]'i müddetinde peygamberin sünnetine uydu. Toplumda çeşitli ıslahâtlara başvurarak, alt tabaka insanların iyi yaşamını temin etti.
=== Cemel Savaşı ===
Ali bin Ebu Talib, [[:tr:İslâm_Devleti|İslâm Devleti]]'nde çıkan karışıklıkları yatıştırmak için [[:tr:Basra|Basra]] yakınlarında ittifak kuran peygamberin dul eşi [[:tr:Aişe|Aişe]], Talha ve Zübeyr gibi [[:tr:İslâmiyet|İslâmiyet]]'in tanınmış simaları ile savaştı. Ali'nin zaferi ile sonuçlanan savaşta [[:tr:Talha|Talha]] ve [[:tr:Zübeyr|Zübeyr]] öldürüldü.
Bu olay [[:tr:Aişe|Aişe]]'nin devesinin etrafında gerçekleştiği için Arapça ''cemel'' (deve) kelimesine atfen Cemel Vakası olarak bilinir.
=== Sıffin Savaşı ===
Irak ve Şam sınırlarında Muâviye ile savaştı. Sıffin Savaşı olarak bilinen muharebeler 3 ay devam etti. Taraflar yenişemeyince hakem heyetine başvuruldu. Hakem olayından da net bir sonuç çıkmadı.
=== Nehrevan Savaşı ===
Ali'nin ordusu tarafından [[:tr:Haricîler|Haricîler]]'in büyük kısmı öldürüldü.
== Ali'nin ölümü ==
[[:tr:Nehrevan_Savaşı|Nehrevan Savaşı]]'nda rakiplerini ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu savaştan sonra, [[:tr:Haricîler|Haricîler]]'den üç kişi [[:tr:Mekke|Mekke]]’de [[:tr:Müslüman|Müslümanların]] siyasi durumları hakkında bazı müzakereler yaptıktan sonra Ali'yi öldürmeyi kararlaştırdılar. Bu üç kişiden [[:tr:Abd’ûr-Rahmân_İbn-i_Mûlcem|Abd’ûr-Rahmân İbn-i Mûlcem]], Ali'yi öldürmeyi üstlendi ve [[:tr:Kûfe|Kûfe]]’ye hareket etti. [[:tr:Kûfe|Kûfe]]'de bir [[:tr:Mescit|mescitte]] [[:tr:İbâdet|ibâdet]] ederken<ref name="BritannicaAli" /> [[:tr:Haricîler|Haricîler]]'den [[:tr:Abd’ûr-Rahmân_İbn-i_Mûlcem|Abd’ûr-Rahmân İbn-i Mûlcem]]'in zehirli bir kılıç darbesi ile yaralandı Bu saldırının amacı [[:tr:Nahrevan_Savaşı|Nahrevan]] yenilgisinin intikamını almaktı.<ref name="BritannicaAli" />
[[:tr:Hâlife|Hâlife]] Ali bin Ebu Talib, [[:tr:Abd’ûr-Rahmân_İbn-i_Mûlcem|Abd’ûr-Rahmân İbn-i Mûlcem]]'in kılıç darbesinden sonra şöyle dedi: ''“[[:tr:Kâbe|Kâbe]]’nin [[:tr:Rab|Rabbine]] andolsun ki, kurtuluşa erdim”! İki gün evinde yattıktan sonra, hicretin 40. yılı [[:tr:Ramazan|Ramazan]] ayının 21. günü vefat etti (MS [[:tr:661|661]]). Defnedildiği yeri uzun bir süre yalnızca en yakınları bilmiş ve yaklaşık bir asır sonra [[:tr:İmâm_Câʿfer_es-Sâdık|İmâm Câʿfer es-Sâdık]] onun mezarının [[:tr:Necef|Necef]]'te olduğunu açıklamıştır.''
Ali vefat edince [[:tr:İslâm_Devleti|İslâm Devleti]] ve [[:tr:Hilâfet|hilâfet]], 20 yıllığına, uzun yıllar savaştığı [[:tr:Muâviye|Muâviye]]'nin eline geçti.
{{ayrıca bakınız|Abd’ûr-Rahmân İbn-i Mûlcem|Haricîler}}
== Ayrıca bakınız ==
* [[:tr:Ehli_Beyt|Ehli Beyt]]
* [[:tr:Şiîlik|Şiîlik]]
* [[:tr:İmamîlik|İmamîlik]]
* [[:tr:Keysanilik|Keysanilik]]
* [[:tr:Rafiziler|Rafiziler]] ''([[:tr:Zeydilik|Zeydilik]])''
* [[:tr:Yediciler|Yediciler]] ''([[:tr:Karmatilik|Karmatilik]])''
* [[:tr:İsmâilîler|İsmâilîler]] ''([[:tr:Yedicilik|Yedicilik]])''
* [[:tr:Mustaali|Mustaaliler]] ''([[:tr:Mecîd’îyye/Hâfız’îyye|Mecîd’îyye/Hâfız’îyye]]-[[:tr:Tâyyîb’îyye|Tâyyîb’îyye]])''
* [[:tr:Nizârîler|Nizârîler]] ''([[:tr:Haşhaşilik|Haşhaşilik]])''
* [[:tr:Batıniler|Batıniler]] ''([[:tr:Hurûfilik|Hurûfilik]])''
* [[:tr:İsnâ‘aşer’îyye|İsnâ‘aşer’îyye]] ''([[:tr:Onikicilik|Onikicilik]])''
* [[:tr:Caferiler|Caferiler]] ''([[:tr:Ahbârîlik|Ahbârîlik]]-[[:tr:Usûlîlik|Usûlîlik]]-[[:tr:Şeyhîlik|Şeyhîlik]])''
* [[:tr:Anadolu_Alevileri|Anadolu Alevileri]] ''([[:tr:Alev’îyye|Alev’îyye]])''
* [[:tr:Nusayriler|Nusayriler]] ''([[:tr:Alavîyyeh|Alavîyyeh]])''
* [[:tr:Ali-İlâhîler|Ali-İlâhîler]]
* [[:tr:Yâresânîler|Yâresânîler]]
== Ayrıca bakınız ==
* [[:tr:On_iki_halife|On iki halife]]
== Kaynakça ==
* Muhammed ve İslam ([[:tr:1969|1969]]), [[:tr:Abdülbaki_Gölpınarlı|Abdülbaki Gölpınarlı]]
* İslam Tarihi Metodolojisi ([[:tr:2004|2004]]), R. Stephen Humphreys
* Müminlerin Emiri Ali ([[:tr:1978|1978]]), [[:tr:Abdülbaki_Gölpınarlı|Abdülbaki Gölpınarlı]]
* Söyleşiler (İnsan Yayınları, Nisan [[:tr:1996|1996]]), [[:tr:Henry_Corbin|Henry Corbin]], Allame Mustafa Hüseyin Tabatabai
* Tarih boyunca islam mezhepleri ve şiilik ([[:tr:1979|1979]]), [[:tr:Abdülbaki_Gölpınarlı|Abdülbaki Gölpınarlı]]
* Hüseyin Bir Uyarı / Bir Sembol ([[:tr:1984|1984]]-Beyan yay.) Mevlana Ebulkelam, Zakir Han, İkbal, Seyyid Ebu'l-A'la el-Mevdudi
== Dipnotlar ==
{{Kaynakça}}
{{Ana|Fatıma bint Esed|Ebu Talib bin Abdülmuttalib}} {{Ana madde|İfk Olayı}} {{cquote|Ben hikmetin şehriyim, Ali ise kapısıdır.<ref>Sünen-i Tirmizî tercümesi, Çev.: Osman Zeki Mollamehmetoğlu, İstanbul baskısı (yıl?), Menkabe Babları, Ali Bin Ebu Talib Menakıbı, Cilt IV, Hadis No. 3929 "أنا دار الحكمة و علي بابها"</ref>}} {{cquote|Ali’yi ancak mümin olan sever ve ona ancak münafık olan buğzeder. [Nesai]}} {{cquote|Ali’yi sevmek ateşin odunu yaktığı gibi Müslümanların günahını yok eder. [İ. Asakir]}} {{cquote|Ali’ye düşman olanın düşmanı Allah’tır. [Ramuz]}} {{cquote|İlim on kısım. Dokuzu Ali’de biri diğer halktadır. O bu biri de onlardan iyi bilir. [Ebu Nuaym]}} {{cquote|Ali’yi seven beni sevmiştir. Ona düşmanlık bana düşmanlıktır. Onu inciten beni incitmiştir. Beni inciten de Allahü teâlâyı incitmiş olur. [Taberani]}} {{cquote|İmanın birinci alameti Ali’yi sevmektir. [M. Ç. Güzin]}} {{cquote|Ben kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır.<ref>Suyutî, C.Kebir; Bekrî, 623/101</ref>}} {{cquote|Ya Ali! Hayatın benimle, ölümün benimledir.<ref>Taberani, Mu’cemu’l-Kebîr; Bekrî, 543/21</ref>}} {{cquote|Ali dünyada ve ahrette kardeşimdir.<ref>Münavî, Feyzu’l-Kadir, 4:355, 5589 No’lu Hadis</ref>}} {{cquote|Her kim Ali’ye eziyet ederse bana eziyet etmiş olur.<ref>Müsned-i Ahmed; Bekrî, 590/68</ref>}} {{cquote|Cennet üç kimseye âşıktır: Ali ibn-i Ebî Tâlib, [[Ammar bin Yasir|Ammar ibn-i Yâsir]], [[Selmân-ı Fârisî]].<ref>Suyutî, Câmiu’l-Kebîr; Bekrî, 727/245</ref>}} {{cquote|Biz [[Abdül Muttalib bin Haşim|ʿAbd el-Muttalib]]’in çocukları, cennetin efendileriyiz. Ben, [[Hamza bin Abdulmuttalib|Hamza]], [[Ali el-Mûrtezâ]], [[Câ‘fer et-Teyyâr]], [[Hasan el-Mûctebâ]], [[Hüseyin Seyyîd’ûs-Şuhedâ]] ve [[Mehdi]]. [İbn Mace]}} {{Ali}} {{Ana madde|Bedir Savaşı}} {{cquote|[[Zülfikar]]'dan başka kılıç, Ali'den başka da yiğit yoktur,}} {{Ana madde|Hendek Savaşı}} {{Ana madde|Hayber Savaşı}} {{cquote|Senin bana oranla yerin, [[Harun]]’un [[Musa]]’ya oranla sahip olduğu mevkî gibidir; Ancak, benden sonra peygamber gelmeyecektir.}} {{Ana madde|Cemel Vakası|Talha bin Ubeydullah|Zübeyr bin Avvam}} {{Ana madde|Sıffin Savaşı}} {{Ana madde|Nehrevan Savaşı|Haricîler}} {{Vikiler|
|commons=|wikispecies=|wikt=|b=|s=|q=Ali (Halife)|n=|m=}} {{S-start}}
{{S-rel|su}}
{{S-bef|before=[[Osman bin Affan]]}}
{{S-ttl|title=4. [[Sünnî]] [[İslâm]] [[Hilafet|Raşit Halifesi]] <br />Ali|years=656 - 661}}
{{S-aft|after=[[Hasan bin Ali]]}}
{{Bitiş kutusu}} {{S-start}}
{{S-rel|sh}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Ebû’l-Kâsım Muhammed ibn ʿAbd Allâh ibn ʿAbd’ûl-Muttâlib]]<br />peygamberlik mührü — son peygamber}}
{{S-ttl|rows=2|title=[[Ali el-Mûrtezâ]] <br />Birinci [[Keysân’îyye]]/[[Zeyd’îyye]]/[[Karmat’îyye]]/[[İsnâ‘aşer’îyye]] <br /> Birinci [[Nizâr’îyye]] ve İlk [[Mustâ‘lîyye]] [[Şîʿa]] [[Şia İslam|İslâm]] [[İmami|İmâmı]]|years=632 - 661}}
{{S-aft|after=[[Hasan el-Mûctebâ]]<br /><small> İkinci [[Keysân’îyye]]/[[Zeyd’îyye]]/[[Karmat’îyye]]/[[İsnâ‘aşer’îyye]] <br /> Birinci [[Mustâ‘lîyye]] [[İmam|İmâmı]]</small>}}
|-
{{S-aft|after=[[Hüseyin Seyyîd’ûs-Şuhedâ]]<br /><small> Üçüncü [[Keysân’îyye]]/[[Zeyd’îyye]]/[[Karmat’îyye]]/[[İsnâ‘aşer’îyye]] <br /> İkinci [[Mustâ‘lîyye]]/[[Nizâr’îyye]] [[İmam|İmâmı]]</small>}}
{{Bitiş kutusu}}
{{Sahabe}}
== مەنبە ==
| 