تاڭ سۇلالىسى: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
1 -قۇر:
{{TwinARAB|Tang Sulalisi}}
[[ھۆججەت:唐朝疆域(简).png|left|thumb|350px|تاڭ سۇلالىسى]]
'''تاڭ سۇلالىسى''' :[[تاڭ تەيزوڭ]] لى شىمىننىڭ بۇۋىسى لى خۇ تاڭ بەگلىكىنىڭ بېگى بولۇپبولۇپ، ،لىلى شىمىننىڭ دادىسى [[لى يۈەن]] بۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلغان ،شۇڭا ،لى يۈەنۋە دۆلەت قۇرغاندا ،«'''تاڭ''' »نى دۆلەت نامى قىلغان.
 
== تاڭ سۇلالىسى ھەققىدە ==
جۇڭگو تارىخلېرىدەتارىخلىرىدە تاڭ سۇلالىسى جۇڭگو تارىخىدىكى ئەڭ بۈيۈك ۋە ئەڭ قۇدرەتلىك بىر خانلىق سۈپىتىدە <<بۈيۈك تاڭ سۇلالىسى>> (大唐) دەپ ئىپتىخارلىق بىلەن تىلغا ئېلىنىدۇ. دۆلەت ئىچىدە مۇتلەق كۆپ سانلىق تارىخ ھەۋەسكارلېرىمۇھەۋەسكارلىرىمۇ تاڭ سۇلالىسىنى جۇڭگو تارىخىدىلا ئەمەس،بەلكىئەمەس، بەلكى دۇنيا تارىخىدىمۇ ئەڭ قۇدرەتلىك بۈيۈك خانلىقخانلىقلاردىن بىرى دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈدۇمۇئەييەنلەشتۈرىدۇ.
[[File:Taizong1.jpg|thumb|350px|left|تاڭ تەيزوڭ]]
جۇڭگو تارىخلېرىدە تاڭ سۇلالىسى جۇڭگو تارىخىدىكى ئەڭ بۈيۈك ۋە ئەڭ قۇدرەتلىك بىر خانلىق سۈپىتىدە<<بۈيۈك تاڭ سۇلالىسى>>دەپ ئىپتىخارلىق بىلەن تىلغا ئېلىنىدۇ.دۆلەت ئىچىدە مۇتلەق كۆپ سانلىق تارىخ ھەۋەسكارلېرىمۇ تاڭ سۇلالىسىنى جۇڭگو تارىخىدىلا ئەمەس،بەلكى دۇنيا تارىخىدىمۇ ئەڭ قۇدرەتلىك بۈيۈك خانلىق دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈدۇ.
 
تاڭ سۇلالىسى [[شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقى|شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىنىڭ]] ھەربىي ۋە سىياسىي جەھەتتىن بىۋاستە ياردەم بېرىشى بىلەن دۇنياغا كېلىدۇ.مىلادى617 مىلادى[[617-يىل|617-يىلى]] [[سۈي سۇلالىسى|سۈي سۇلالىسىنىڭ]] تەييۈەن ئايمىقىنىڭ ھال سوراش ئامبىلى،سىيانپىيئامبىلى، سىيانپىي نەسلىدىن بولغان لى يۈەن ئۆز قولى بىلەن نامە يېزىپ،ليۇيېزىپ، ليۇ ۋېنجۇڭ دېگەن ئادەمنى شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىنىڭ ئەينى چاغدىكى قاغانى [[ئىشبارا قاغان|ئىشبارا قاغانغا]] ئالاھىدە سوۋغا-سالاملار بىلەن ئەلچىلىككە ئەۋەتىپ،سۈيئەۋەتىپ، سۈي سۇلالىسى خانلىقىغا بىللە ھۇجۇم قىلىشنى،ئولجىغاقىلىشنى، ئولجىغا چۈشكەن قىز_يىگىت (قاۋۇل ئەمگەك كۈچلېرىنىكۈچلىرىنى كۆزدە تۇتۇدۇتۇتىدۇ) لەرنى ۋە بارلىق ئالتۇن-كۈمۈش،قاشتېشى،يىپەككۈمۈش، [[قاشتېشى]]، [[يىپەك]]-[[كىمخاب|كىمخاپ]] قاتارلىق قىممەت باھالىق بويۇملارنى ئىشبارا قاغانغا تاپشۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ تەكلىپ بېرىدۇ. بۇ چاغدا سۈي سۇلالىسىنىڭ شىمالىدىكى ليۇ جۇۋۇ،لياڭجۇۋۇ، شىدۇ،گوزىخې،ھەتتالياڭ شىدۇ، گوزىخې، ھەتتا ئەينى زاماندا ھازىرقى خېبىي ئۆلكىسىنى زىلزىلىگە سالغان دېھقانلار ئىنقىلابىنىڭ باشلىقى دۇجيەندې قاتارلىق قوزغۇلاڭچىقوزغىلاڭچى گۇرۇھلارنىڭ بارلىق ئاتامانلېرىمۇ كەينى-كەينىدىن ئىشبارا قاغانغا بېقىندىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ ئەلچى ئەۋەتىدۇ،قوزغۇلاڭچىلارئەۋەتىدۇ. قوزغىلاڭچىلار ھەتتا شەرقىي كۆكتۈرۈك خانلىقىنىڭ ئۆزلېرىنىئۆزلىرىنى قوللۇشىنىقوللىشىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن،ئۆزلېرىئۈچۈن، ئۆزلىرى تۇتۇۋالغان سۈي سۇلالىسىنىڭ خاقانى [[سۈي ياڭدى|سۈي ياڭدىنىڭ]] [[خانىش|خانىشى]] شياۋخوۋنى ئىشبارا قاغانغا تەقدىم قىلىپ كۆكتۈرك خانلىقىدىن مەدەت تىلەيدۇ.
 
ئىشبارا قاغان ئەتىراپلىقئەتراپلىق ئويلاشقاندىن كېيىن ئاخىرى لى يۈەننى نۇقتىلىق يۆلەپ يېڭى ھاكىمىيەت بېشىغا چىقىرىشنى قارار قىلىدۇ،ھەمدەقىلىدۇ. ھەمدە لى يۈەنگە<<يۈەندىن «ئىشبارا قاغانغا باش ئۇرۇپ قاغاننى ئىززەتلەش ۋە بېقىندىلىق قائىدىسىنى بۇزماسلىق>>» ھەققىدە ۋەدە بېرىشنى تەلەپ قىلىدۇ،لىقىلىدۇ. لى يۈەن ئىشبارا قاغاننىڭ بۇ تەلىپىگە جان دەپ ماقۇللۇق بىلدۈرۈدۇبىلدۈرىدۇ. شۇندىن كېيىن ئىشبارا قاغان لى يۈەنگە ئات ۋە تۇغ تەغدىم قىلىدۇ،دېھقانلارقىلىدۇ. دېھقانلار قوزغۇلاڭچىلېرىنىڭقوزغىلاڭلىرىنىڭ ئاتامانلېرىدىنئاتامانلىرىدىن ليۇجۇۋۇغا <<دېڭ ياڭ«دېڭياڭ قاغان>>،لياڭ»، لياڭ شىدۇغا<< «ئىش بىلەرمەن تەڭرىقۇت>>» ۋە <<«دادۇ بىلگە قاغان>>،گوزىخېغا»، گوزىخېغا <<«ئۆرى شات>>،جاڭ»، جاڭ چاڭسۇنغا <<«قېرى تېكىن>>» دېگەن شەرەپ ئۇنۋانلېرىنىئۇنۋانلىرىنى بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ مىلادى617مىلادى 617-يىلى6يىلى 6-ئايداشەرقىي ئايدا شەرقىي كۆكتۈركلەرنىڭ كۈچلۈك ھەربىي ياردىمىگە ئېرىشكەن لى يۈەن 30مىڭ30 مىڭ كىشىلىك قوشۇن بىلەن سۈي سۇلالىسىنى ئاغدۇرۇش ئۇرۇشىغا يۈرەكلىك ئاتلىنىپ چىقىدۇ،ھەمدەچىقىدۇ. ھەمدە 618-يىلى5 يىلى 5- ئايدا سۈي سۇلالىسىنى ئاغدۇرۇپ،چاڭئەن(بۈگۈنكىئاغدۇرۇپ، شەنشى ئۆلكىسىدىكى شىئەن[[چاڭئەن شەھىرى)نى|چاڭئەننى]] پايتەخت قىلغان بۈيۈك تاڭ سۇلالىسىنى قۇرۇپ چىقىدۇ.[[File:Taizong1.jpg|thumb|350px|left|تاڭ تەيزوڭ]]لى يۈەن زامانىلىرىدا تاڭ سۇلالىسى باشتىن-ئاخىر شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىغا بولغان بېقىندىلىق مۇناسىۋىتىدە چىڭ تۇرۇپ كېلىدۇ. لى يۈەن [[سىيانپىلار|سىيانپىلارنىڭ]] توقبات نەسلىدىن بولغاچقا، تاڭ سۇلالىسى تۈركلەر تەرىپىدىن «تابغاچ خانلىقى» دەپ ئاتىلىدۇ. چۈنكى سىيانپىلار، يەنى سىيانپىلار تەۋە بولغان [[توڭغۇسلار]] قەدىمكى ۋاقىتلاردا ئەسلىدە تۈركلەرنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، كېيىنچە، يەئنى مىلادىيە 47- يىلى [[ھونلار]] ئىككىنچى قېتىم شىمال، جەنۇپ دەپ ئىككىگە بۆلۈنۈپ، [[شىمالىي ھونلار]] 91- يىلى غەرپكە كۆچكەندىن كېيىن) ئۇلار تۈركلەردىن بۆلۈنۈپ چىقىپ ئايرىم بىر يول بىلەن ئۆز ئالدىغا تەرەققىي قىلىپ، تىل ۋە ئۆرپ- ئادەت جەھەتتىن تۈركلەردىن پەرقلىق بىر خەلققە ئايلانغان ئىدى. شۇڭا، تۈركلەر تاڭ سۇلالىسىنى "تۈركلەرنىڭ بىر تارمىقى"دېگەن مەنىدە تۈركچە «تاۋغاچ خانلىقى» دەپ ئاتىغان. شۇندىن باشلاپ<<تاۋغاچ>>دىگەن بۇ ناممۇ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىكى خەنزۇلارنى كۆرسىتىدىغان ئورتاق نام بولۇپ قالغان. لى يۈەن تۈركلەرنىڭ ھەربىي ياردىمىگە ئىگە بولۇپ ئۆز خانلىقىنى تىكلىگەچكە، ئىشبارا قاغانغا ئىلگىرى- ئاخىرى بولۇپ ھەددى- ھېساپسىز سوۋغا- سالاملارنى بېرىدۇ. ئىشبارا قاغان قۇتلۇق تېگىننى تاڭ ئوردىسىغا ئەۋەتكەندە، لى يۈەن تەيجى ئوردىسىدا ئالاھىدە توققۇز قەبىلىنىڭ نەغمىسىنى ئورۇنلاتقۇزۇپ، قۇتلۇق تېگىننى ھەشەمەتلىك زىياپەت بېرىپ كۈتىۋالىدۇ. تاڭ پادىشاھى لى يۈەننىڭ تۈركلەرگە تۆۋەنچىلىك بىلەن چوڭقۇر ھۆرمەت بىلدۈرۈپ، ئۇلارنىڭ خىزمىتىدە بولۇشى ئەلۋەتتە تېگىشلىك ئىدى. [[619- يىل|619-يىلى]] ئىشبارا قاغان ۋاپات بولىدۇ. ئورنىغا ئىنىسى [[ئېلتەبىر شاد]] تەختكە چىقىپ، چۇرلۇق قاغان دەپ ئاتىلىدۇ. تاڭ سۇلالىسى ئىشبارا قاغاننىڭ ۋاپات بولغانلىقىدىن خەۋەر تېپىپ، ئوردىدا ئۈچ كۈن خىزمەت توختۇتۇپ ماتەم بىلدۈرىدۇ (بۇ خۇددى بايراقنى يېرىم چۈشۈرگەنگە باراۋەر كېلەتتى)، شۇنىڭ بىلەن بىرگە تاڭ سۇلالىسى ئالاھىدە ئەلچىلەرنى ئەۋەتىپ ئىشبارا قاغانغا ماتەم بىلدۈرۈش بىلەن بىرگە، يەنە شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىغا 30 مىڭ توپ كىمخاپ ھەدىيە قىلىدۇ. چۇرلۇق قاغان پەقەت بىر يىللا تەختتە ئولتۇرۇپ 620- يىلى ۋاپات بولىدۇ، ئورنىغا ئىنىسى باغادۇر شاد تەختكە ۋارىسلىق قىلىپ، ئېلىك قاغان دەپ ئاتىلىدۇ. تاڭ سۇلالىسى چۇرلۇق قاغاننىڭ ۋاپات بولغانلىق خەۋىرىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن، خۇددى ئالدىنقى قېتىمغا ئوخشاش چۇرلۇق قاغاننىڭ ئۆلۈمىگىمۇ ئاتاپ سوۋغا- سالام ئەۋەتىدۇ.
 
چۇرلۇق قاغان ھايات ۋاقتىدا ئىلگىرىكى سۈي سۇلالىسىنىڭ شاھزادىسى سىيانپىلاردىن بولغان ياڭ جىڭداۋنى (سۈي سۇلالىسىنى قۇرغۇچىلارمۇ سىيانپىلارنىڭ يۈيۋېن قەبىلىسى بولۇپ،بىراقبولۇپ، بىراق ئۇلار ئاساسى جەھەتتىن خەنزۇلۇشۇپخەنزۇلىشىپ كەتكەن ئىدى) دىڭشياڭ ئايمىقى (ھازىرقى سەنشى ئۆلكىسىدە) نىڭ بېگى قىلىپ تەيىنلەپ،سۈيتەيىنلەپ، سۈي سۇلالىسىنىڭ ئاخىرىدا تۈركلەرگە قېچىپ كېلىۋالغان ئون مىڭغا يېقىن قەۋمنى ئۇنىڭغا ئۆتكۈزۈپ بېرىپ،شۇبېرىپ، شۇ ئارقىلىق تاڭ سۇلالىسىنى چەكلەپ تۇرۇش مەقسىدىگە يەتمەكچى بولغان ئىدى. لېكىن كېيىنچە بۇ ئايماقنىڭ بىر مۇنچە سانغۇنلېرىسانغۇنلىرى تاڭ سۇلالىسى تەرىپىگە ئۆتۈپ كەتتى،تاڭكەتتى، تاڭ سۇلالىسىنىڭ ۋاپاغا جاپا قىلغانلىغىدىن غەزەپلەنگەن ئېلىك قاغان621- يىلى تاڭ سۇلالىسىگە جازا يۈرۈشى قىلىدۇ،621-يىلىدىن626قىلىدۇ، 621 — 626-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا تۈرك قوشۇنلېرىقوشۇنلىرى سەددىچىن سېپىلىدىن بۆسۈپ ئۆتۈپ،تاڭئۆتۈپ، تاڭ سۇلالىسىنىڭ جەمئىي33ئايمىقىغاجەمئىي 33 ئايمىقىغا ھۇجۇم قىلىپ كىرىدۇ. بۇ ئايماقلارنىڭ كونكرت ئورنى ھازىرقى سەنشى،خېبىي،شەنشى،گەنسۇ،نىڭشىيا،چىڭخەي،سىچۈەن،خېنەن[[سەنشى ئۆلكىسى|سەنشى]]، [[خېبېي ئۆلكىسى|خېبىي]]، [[شەنشى ئۆلكىسى|شەنشى]]، [[گەنسۇ ئۆلكىسى|گەنسۇ]]، [[نىڭشيا خۇيزۇ ئاپتونۇم رايونى|نىڭشىيا]]، [[چىڭخەي ئۆلكىسى|چىڭخەي]]، [[سىچۈەن ئۆلكىسى|سىچۈەن]]، [[خېنەن ئۆلكىسى|خېنەن]] قاتارلىق ئۆلكىلەردە بولۇپ،ھازىرقىبولۇپ، ھازىرقى چوڭ-چوڭ شەھەرلەردىن بېيجىڭ،تەييۈەن،لەنجۇ،تىيەنشۈي،ۋۇۋېي،ئەنياڭ[[بېيجىڭ شەھىرى|بېيجىڭ]]، [[تەييۈەن شەھىرى|تەييۈەن]]، [[لەنجۇ شەھىرى|لەنجۇ]]، [[تىيەنشۈي شەھىرى|تىيەنشۈي]]، [[ۋۇۋېي شەھىرى|ۋۇۋېي]]، [[ئەنياڭ شەھىرى|ئەنياڭ]] قاتارلىق ئىچكىرىدىكى شەھەرلەر يۇقارقى33يۇقارقى 33 ئايماقلارنىڭ ھازىرقى ئورۇنلېرىغائورۇنلىرىغا توغرا كېلىدۇ. تۈركلەرنىڭ كەلكۈندەك كەلگەن كۈچلۈك ھۇجۇمىدىن ئالاقزادە بولۇپ نېمە قىلارىنى بىلمەي قالغان تاڭ سۇلالىسى،622سۇلالىسى، 622-يىلى4 يىلى 4- ئايدا تۈركلەرگە ئەلچى ئەۋەتىپ،ئېلىكئەۋەتىپ، ئېلىك قاغانغا پارا بېرىدۇ ۋە مەلىكە ياتلىق قىلىپ بېرىدۇ. لېكىن ئۇرۇش يەنە داۋاملىشىدۇ (قارىغاندا تۈركلەر تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئەدىپىنى ئۇلارنىڭ ئېسىدىن چىقمىغۇدەك دەرىجىدە بېرەيلى دىگەن ئوخشايدۇ). 624-يىلى تۈرك قوشۇنلېرى شەنشىنىڭ گۈەنجۇڭ ئەتىراپى(ھازىرقى شەنشىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى)غا قىستاپ كېلىپ،تاڭ سۇلالىسىنىڭ پايتەختى چاڭئەنگە تەھدىت سالىدۇ.تاڭ سۇلالىسى بىر مەھەل پايتەختنى يۆتكىمەكچىمۇ بولۇپ ئاخىرى پادىشاھ لى يۈەننىڭ ئوغلى لى شىمىننىڭ كۈچەپ توسۇشى بىلەن توختاپ قالىدۇ.بۇ چاغدا تاڭ سۇلالىسى ھە دەپ مەلىكە ياتلىق قىلىپ،قۇدۇلۇشۇش ئارقىلىق تېنچلىقنى قولغا كەلتۈرمەكچى بولىدۇ،ئەمما ئۇرۇشنى تۈپتىن توختۇتۇپ قېلىشقا قادىر بولالمايدۇ.626-يىلى8-ئايدا تۈرك قوشۇنلېرى ھازىرقى شەنشىنىڭ ۋۇگۇڭ ناھىيەسىگە ھۇجۇم قىلىپ كىرىدۇ،تاڭ سۇلالىسى پايتەختى چاڭئەن تۈركلەرنىڭ بىر ھۇجۇمى بىلەنلا قولغا كېلىش گىردابىغا كېلىپ قالىدۇ،بۇ چاغدا لى يۈەننىڭ ئوغلى لى شىمىن تاڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھلىق ئورنىدا ئولتۇرغان بولۇپ،ئۇ ئۆز سەلتەنەتىنىڭ مانا مۇشۇنداق گۇمران بولۇپ كېتىش پەيتىدە،شەخسەن ئۆزى ۋېيشۈي دەرياسى بويىغا كېلىپ كۆۋرۈك بېشىدا بوز ئات ئۆلتۈرۈپ،تۈركلەر بىلەن ئۆزئارا دوستلۇق ئەھدىنامىىسى تۈزەپ يارىشىدۇ(يارىشىش ئۈچۈن تاڭ سۇلالىسى قانچىلىك بەدەل تۆلىدى بۇ ھازىرچە بىزگە مەلۇم ئەمەس)،شۇندىن كېيىن تۈركلەرمۇ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىن چېكىنىپ چىقىپ كېتىدۇ.
لى يۈەن زامانىلېرىدا تاڭ سۇلالىسى باشتىن-ئاخىر شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىغا بولغان بېقىندىلىق مۇناسىۋىتىدە چىڭ تۇرۇپ كېلىدۇ، لى يۈەن سىيانپىلارنىڭ توقبات نەسلىدىن بولغاچقا،تاڭ سۇلالىسى تۈركلەر تەرىپىدىن<<تاۋغاچ خانلىقى>>دەپ ئاتىلىدۇ.چۈنكى سىيانپىلار،يەنى سىيانپىلار تەۋە بولغان توڭغۇس تىپىدىكى(شەرقىي شىمال تەرەپلەردىكى)خەلقلەر قەدىمكى ۋاقىتلاردا ئەسلىدە تۈركلەرنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ،كېيىنچە(مىلادىيە47-يىلى ھونلار ئىككىنچى قېتىم شىمال،جەنۇپ دەپ ئىككىگە بۆلۈنۈپ،شىمالىي ھونلار91-يىلى غەرپكە كۆچكەندىن كېيىن) ئۇلار تۈركلەردىن بۆلۈنۈپ چىقىپ ئايرىم بىر يول بىلەن ئۆز ئالدىغا تەرەققىي قىلىپ،تىل ۋە ئۆرپ- ئادەت جەھەتتىن تۈركلەردىن پەرقلىق بىر خەلققە ئايلانغان ئىدى.شۇڭا،تۈركلەر تاڭ سۇلالىسىنى<<تۈركلەرنىڭ بىر تارمىقى>>دىگەن مەنىدە تۈركچە<<تاۋغاچ خانلىقى>>دەپ ئاتىغان.شۇندىن باشلاپ<<تاۋغاچ>>دىگەن بۇ ناممۇ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىكى خەنزۇلارنى كۆرسۈتىدىغان ئورتاق نام بولۇپ قالغان.لى يۈەن تۈركلەرنىڭ ھەربىي ياردىمىگە ئىگە بولۇپ ئۆز خانلىقىنى تىكلىگەچكە،ئىشبارا قاغانغا ئىلگىرى- ئاخىرى بولۇپ ھەددى- ھىساپسىز سوۋغا- سالاملارنى بېرىدۇ،ئىشبارا قاغان قۇتلۇق تېگىننى تاڭ ئوردىسىغا ئەۋەتكەندە،لى يۈەن تەيجى ئوردىسىدا ئالاھىدە توققۇز قەبىلىنىڭ نەغمىسىنى ئورۇنلاتقۇزۇپ،قۇتلۇق تېگىننى ھەشەمەتلىك زىياپەت بېرىپ كۈتىۋالىدۇ.تاڭ پادىشاھى لى يۈەننىڭ تۈركلەرگە تۆۋەنچىلىك بىلەن چوڭقۇر ھۆرمەت بىلدۈرۈپ،ئۇلارنىڭ خىزمىتىدە بولۇشى ئەلۋەتتە تېگىشلىك ئىدى.619-يىلى ئىشبارا قاغان ۋاپات بولىدۇ،ئورنىغا ئىنىسى ئېلتەبىر شاد تەختكە چىقىپ،چۇرلۇق قاغان دەپ ئاتىلىدۇ.تاڭ سۇلالىسى ئىشبارا قاغاننىڭ ۋاپات بولغانلىقىدىن خەۋەر تېپىپ،ئوردىدا ئۈچ كۈن خىزمەت توختۇتۇپ ماتەم بىلدۈرۈدۇ(بۇ خۇددى بايراقنى يېرىم چۈشۈرگەنگە باراۋەر كېلەتتى)،شۇنىڭ بىلەن بىرگە تاڭ سۇلالىسى ئالاھىدە ئەلچىلەرنى ئەۋەتىپ ئىشبارا قاغانغا ماتەم بىلدۈرۈش بىلەن بىرگە،يەنە شەرقىي كۆكتۈرك خانلىقىغا 30مىڭ توپ كىمخاپ ھەدىيە قىلىدۇ.چۇرلۇق قاغان پەقەت بىر يىللا تەختتە ئولتۇرۇپ620-يىلى ۋاپات بولىدۇ،ئورنىغا ئىنىسى باغادۇر شاد تەختكە ۋارىسلىق قىلىپ،ئېلىك قاغان دەپ ئاتىلىدۇ.تاڭ سۇلالىسى چۇرلۇق قاغاننىڭ ۋاپات بولغانلىق خەۋىرىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن،خۇددى ئالدىنقى قېتىمغا ئوخشاش چۇرلۇق قاغاننىڭ ئۆلۈمىگىمۇ ئاتاپ سوۋغا- سالام ئەۋەتىدۇ.
 
چۇرلۇق قاغان ھايات ۋاقتىدا ئىلگىرىكى سۈي سۇلالىسىنىڭ شاھزادىسى سىيانپىلاردىن بولغان ياڭ جىڭداۋنى(سۈي سۇلالىسىنى قۇرغۇچىلارمۇ سىيانپىلارنىڭ يۈيۋېن قەبىلىسى بولۇپ،بىراق ئۇلار ئاساسى جەھەتتىن خەنزۇلۇشۇپ كەتكەن ئىدى)دىڭشياڭ ئايمىقى(ھازىرقى سەنشى ئۆلكىسىدە)نىڭ بېگى قىلىپ تەيىنلەپ،سۈي سۇلالىسىنىڭ ئاخىرىدا تۈركلەرگە قېچىپ كېلىۋالغان ئون مىڭغا يېقىن قەۋمنى ئۇنىڭغا ئۆتكۈزۈپ بېرىپ،شۇ ئارقىلىق تاڭ سۇلالىسىنى چەكلەپ تۇرۇش مەقسىدىگە يەتمەكچى بولغان ئىدى.لېكىن كېيىنچە بۇ ئايماقنىڭ بىر مۇنچە سانغۇنلېرى تاڭ سۇلالىسى تەرىپىگە ئۆتۈپ كەتتى،تاڭ سۇلالىسىنىڭ ۋاپاغا جاپا قىلغانلىغىدىن غەزەپلەنگەن ئېلىك قاغان621-يىلى تاڭ سۇلالىسىگە جازا يۈرۈشى قىلىدۇ،621-يىلىدىن626-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا تۈرك قوشۇنلېرى سەددىچىن سېپىلىدىن بۆسۈپ ئۆتۈپ،تاڭ سۇلالىسىنىڭ جەمئىي33ئايمىقىغا ھۇجۇم قىلىپ كىرىدۇ.بۇ ئايماقلارنىڭ كونكرت ئورنى ھازىرقى سەنشى،خېبىي،شەنشى،گەنسۇ،نىڭشىيا،چىڭخەي،سىچۈەن،خېنەن قاتارلىق ئۆلكىلەردە بولۇپ،ھازىرقى چوڭ-چوڭ شەھەرلەردىن بېيجىڭ،تەييۈەن،لەنجۇ،تىيەنشۈي،ۋۇۋېي،ئەنياڭ قاتارلىق ئىچكىرىدىكى شەھەرلەر يۇقارقى33 ئايماقلارنىڭ ھازىرقى ئورۇنلېرىغا توغرا كېلىدۇ.تۈركلەرنىڭ كەلكۈندەك كەلگەن كۈچلۈك ھۇجۇمىدىن ئالاقزادە بولۇپ نېمە قىلارىنى بىلمەي قالغان تاڭ سۇلالىسى،622-يىلى4-ئايدا تۈركلەرگە ئەلچى ئەۋەتىپ،ئېلىك قاغانغا پارا بېرىدۇ ۋە مەلىكە ياتلىق قىلىپ بېرىدۇ.لېكىن ئۇرۇش يەنە داۋاملىشىدۇ(قارىغاندا تۈركلەر تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئەدىپىنى ئۇلارنىڭ ئېسىدىن چىقمىغۇدەك دەرىجىدە بېرەيلى دىگەن ئوخشايدۇ).624-يىلى تۈرك قوشۇنلېرى شەنشىنىڭ گۈەنجۇڭ ئەتىراپى(ھازىرقى شەنشىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى)غا قىستاپ كېلىپ،تاڭ سۇلالىسىنىڭ پايتەختى چاڭئەنگە تەھدىت سالىدۇ.تاڭ سۇلالىسى بىر مەھەل پايتەختنى يۆتكىمەكچىمۇ بولۇپ ئاخىرى پادىشاھ لى يۈەننىڭ ئوغلى لى شىمىننىڭ كۈچەپ توسۇشى بىلەن توختاپ قالىدۇ.بۇ چاغدا تاڭ سۇلالىسى ھە دەپ مەلىكە ياتلىق قىلىپ،قۇدۇلۇشۇش ئارقىلىق تېنچلىقنى قولغا كەلتۈرمەكچى بولىدۇ،ئەمما ئۇرۇشنى تۈپتىن توختۇتۇپ قېلىشقا قادىر بولالمايدۇ.626-يىلى8-ئايدا تۈرك قوشۇنلېرى ھازىرقى شەنشىنىڭ ۋۇگۇڭ ناھىيەسىگە ھۇجۇم قىلىپ كىرىدۇ،تاڭ سۇلالىسى پايتەختى چاڭئەن تۈركلەرنىڭ بىر ھۇجۇمى بىلەنلا قولغا كېلىش گىردابىغا كېلىپ قالىدۇ،بۇ چاغدا لى يۈەننىڭ ئوغلى لى شىمىن تاڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھلىق ئورنىدا ئولتۇرغان بولۇپ،ئۇ ئۆز سەلتەنەتىنىڭ مانا مۇشۇنداق گۇمران بولۇپ كېتىش پەيتىدە،شەخسەن ئۆزى ۋېيشۈي دەرياسى بويىغا كېلىپ كۆۋرۈك بېشىدا بوز ئات ئۆلتۈرۈپ،تۈركلەر بىلەن ئۆزئارا دوستلۇق ئەھدىنامىىسى تۈزەپ يارىشىدۇ(يارىشىش ئۈچۈن تاڭ سۇلالىسى قانچىلىك بەدەل تۆلىدى بۇ ھازىرچە بىزگە مەلۇم ئەمەس)،شۇندىن كېيىن تۈركلەرمۇ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىن چېكىنىپ چىقىپ كېتىدۇ.
بۇ قېتىم پايتەخت چاڭئەننىڭ سۈلھى ئارقىلىق ئامان قېلىش ۋەقەسىنى بۈيۈك تاڭ سۇلالىسى مۇنداق خاتىرىلەيدۇ:
 
<<626-يىلى8-ئايدا ئېلىك قاغان100مىڭ كىشىلىكتىن ئارتۇق ئاتلىق قوشۇن بىلەن ۋۇگۇڭ(شەنشىنىڭ ۋۇگۇڭ ناھىيەسى)غا ھۇجۇم قىلىپ كىرىپ پايتەختكە تەھدىت سالدى.ئارقىدىنلا يەنە گاۋلىڭ(شۇ چاغدىكى پايتەخت چاڭئەننىڭ شەرقىي شىمالىغا70چاقىرىم كېلىدىغان جايدا)غا ھۇجۇم قىلىپ كىردى،ئېلىك قاغان داۋاملىق يۈرۈش قىلىپ ۋېيشۈي دەرياسىنىڭ شىمالىغا كەلگەندە،ئۆزىنىڭ يېقىنى دەشت سىيلاقنى تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئەھۋالىنى كۈزۈتۈپ كېلىشكە ئەۋەتتى.بۇ ۋاقىتتا تەيزۇڭ(لى شىمىن)تەختكە چىققان بولۇپ،ئۇنى ئەيىبلەپ<مەن بىلەن سېنىڭ قاغانىڭ كۆپلەپ ئالتۇن ۋە كىمخاپ ھەدىيە قىلغانىدۇق،كۆپلۈكىدىن ئۇلارنىڭ سانىنى ئالغىلى بولمايدۇ.شۇنداق تۇرۇقلۇق سېنىڭ قاغانىڭ ئەھدىگە خىلاپلىق قىلىپ،قوشۇن باشلاپ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىككە ھۇجۇم قىلدى،مەن بۇنىڭدىن ئاھانەت قىلماسمەنمۇ!سەن گەرچە رۇڭلاردىن بولساڭمۇ،ئادەمگەرچىلىكىڭ بار تۇرۇقلۇق(تۈركلەرنى"رۇڭ"دەپمۇ ئاتىغان،بۇ يەردە تۈركلەرنى ئادەمگەرچىلىكنى بىلمەيدىغان مەدەنىيەتسىزلەر دىمەكچى)يەنە قانداقسىگە ياخشىلىقنى ئۇنتۇپ،كۈچۈڭنى پەش قىلىدىغانسەن!>>دەپ،سىيلاقنى ھەپسىگە ئېلىپ،يېنىڭ ئاتلىنىپلا شەخسەن ئۆزى ۋېيشۈي دەرياسىنىڭ يۇقۇرى ئېقىنىگە كېلىپ،دەريانى ئارىلىق قالدۇرۇپ،ئېلىك بىلەن سۆزلۈشۈپ،ئۇنى ئەھدىگە خىلاپلىق قىلدى دەپ ئەيىپلىدى.ئېلىك كۈتۈلمىگەن ئەھۋالدىن قاتتىق ھەيران قالدى.ئۇنىڭ ئۈستىگە تاڭ سۇلالىسىنىڭ باشقا قوشۇنلېرىمۇ داۋاملىق يېتىپ كەلگەچكە،ھەممە يەرنى تۇغ-ئەلەملەر قاپلاپ كەتكەنىدى.ئېلىك قاغان سىيلاقنىڭ تېخىچە قايتىپ كەلمىگەنلىكىنى،يەنە كېلىپ تاڭ تەيزۇڭنىڭ يېنىكلا ئاتلىنىپ كەلگەنلىكىنى،قوشۇنلارنىڭ قىياپىتىدىكى ئۆزگۈرۈشلەرنى كۆرۈپ،سۈلھىلىشىشنى تەلەپ قىلدى،ھەمدە بوز ئات ئۆلتۈرۈپ(ۋەقەنى بۇنچىلىك تۈزەپ يازغاندىن كېيىن،ئەسلىدە بۇ يەردە ئېلىك قاغان قورققىنىدىن ئۆزى مىنىپ كەلگەن بوز ئاتنى ئۆلتۈرۈپ،كېيىن ئۆزى باشقىلارنىڭ ئاتلېرىغا مىنگىشىپ كەتتى دەپ ئالغان بولسا تېخىمۇ ئەينەن چىقاتتى)قەسەم قىلدى،ئىككى تەرەپ ۋاقىتلىق كۆۋرۈكنىڭ ئۈستىدە ئەھدىنامە تۈزدى،تۈركلەر قوشۇنلېرىنى چېكىندۈرۈپ كەتتى.9-ئايدا ئېلىك قاغان3مىڭ تۇياق ئات،10مىڭ دانە قوي تەقدىم قىلدى،تاڭ تەيزۇڭ ئېلىك قاغان تەقدىم قىلغان ئاتلارنى قوبۇل قىلماي،ئۇنىڭ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىن بۇلاپ كەتكەن ئاھالىلەرنى قويۇپ بېرىشىنى ئەمىر قىلدى.»<ref>>(<<تۈرك تارىخى>>شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى،2002نەشرىياتى، 2002-يىل ئۇيغۇرچە1يىل، ئۇيغۇرچە 1- نەشرى).مان</ref> مانا مۇشۇ بىر ئابزاس خاتىرىنىڭ ئۆزىلا بۈيۈك تاڭ سۇلالىسىنىڭ قانچىلىك مەردانە ۋە جاسارەتلىك روھ بىلەن سۇغۇرۇلغانلىقىنى تولۇق ئىساپاتلاپ بېرەلەيدۇ!
 
ئۇيغۇر ۋە سىر-تاردۇش قەبىلىلېرىنىڭ قوزغۇلاڭلېرى تۈپەيلىدىن ھاكىمىيت بېشىدىن ئايرىلىپ قالغان ئاشىنا تۈركلېرىنىڭ بىر قىسمى غەربىي يۇرتقا(شىنجاڭنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئوتتۇرا ئاسىيانى كۆزدە تۇتۇدۇ)،ئۆز قېرىنداشلېرىنىڭ يېنىغا كېتىدۇ.بىر قىسمى بولسا تاڭ سۇلالىسىغا بەيئەت قىلىدۇ(تارىخىي كىتاپلاردا100مىڭغا يېقىن ئادەم دەپ خاتىرىلەنگەن."بەيئەت قىلدى"دېگەنلىك ئۇرۇشتا قورال تاشلاپ تەسلىم بولدى دېگەنلىك ئەمەس،بەلكى ئۆزئارا كېلىشىش ئارقىلىق قارىشى تەرەپنىڭ تەۋەلىكىگە ئۆتۈش دېگەنلىكتۇر).ئەينى زاماندا تۈركلەرنىڭ ئاشىنا ئۇرۇقى رەھبەرلىك قىلغان، خان جەمەتىگە يېقىن بىر قىسىم قەبىلىلەر ھەقىقەتەنمۇ سېپىل ئىچىدە ئۆزىنىڭ كۈچىنى ئەسلىگە كەلتۈرۋېلىپ،ھالاك بولغان خانلىقنى قايتا تىكلەشنى ئارزۇ قىلىپ تاڭ سۇلالىسىگە ۋاقىتلىق بەيئەت قىلغان ئىدى.بۇ نۇقتىنى تاڭ سۇلالىسىمۇ چۈشۈنۈپ يەتكەن ئىدى،بۇ توغرىدا جۇڭگو تارىخىدا مۇنداق بايانلار بار:<<...630-يىلى2-ئايدا لى جىڭ ئېلىكنى چوغاي تېغىدا يەنە قايتا مەغلۇپ قىلدى،ئېلىك بىر قانچە ئون مىڭ قالدۇق قەۋمىنى ئېلىپ تېمۇر تېغىغا قېچىپ بېرىۋالدى(بۇ چاغلاردا سىر-تاردۇشلار بەلكىم بۇ جايلارغا تېخى تولۇق بېسىپ كىرىپ بولالمىغان بولسا كېرەك.)بۇنىڭ بىلەن ئۇ تاڭ قوشۇنلېرىغا قارشى تۇرۇشقا جۈرئەت قىلالماي،دەشت سىيلاقنى تاڭ سۇلالىسىغا ئەۋەتىپ گۇناھىنى يۇيۇپ،قەۋملېرىنى ئېلىپ بەيئەت قىلىپ،ئۆزى ئوردىنى تاۋاپ قىلىشنى خالايدىغانلىغىنى بىلدۈردى.ئەمىلىيەتتە بۇ ياردەمگە كېلىدىغان ئەسكەرلېرىنىڭ پۇرسىتىگە ئېرىشىپ،كۈزدە ئوتلاقلار كۆكۈرۈپ،ئات سەمىرگەندە،چۆللۈكنىڭ شىمالىغا بېرىپ كۈچىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى نىيەت قىلىش ئىدى.>> تاڭ سۇلالىسى ئاشىنا تۈركلېرىنىڭ ئىچىدە نېمە ئويلاۋاتقانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ،ئۇلارنىڭ بەيئىتىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولدى،تاڭ سۇلالىسىنىڭ شۇنداق قىلمايمۇ باشقا ئامالى يوق ئىدى،چۈنكى ئۇلار ئىچكى ئۇرۇشتا يېڭىلگەن،ئەمما يەنىلا بەلگىلىك كۈچكە ئىگە ئەشۇ بىر تۈركۈم تۈركلەرنى ئۇرۇش ئارقىلىق پۈتۈنلەي باش ئەگدۈرۈشكە قۇربى يەتمەيتتى.
 
تاڭ ئوردىسدا ئۆزلېرىگە بەيئەت قىلغان ئاشىنا تۈركلېرىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىش مەسىلىسىدە جىددىي تالاش-تارتىش بولىدۇ.بەزى ئوردا ۋەزىرلېرى ئاشىنا تۈركلېرىنىڭ مۇنقەرز بولغان پۇرسىتىدىن پايدىلىنىپ،<<ئۇلارنىڭ زېمىنلېرىنى بۆلۈپ،قەبىلىلېرىنى پارچىلاپ،تەسىر كۈچىنى ئاجىزلاشتۇرۇپ،ئۇلارنى تاڭ سۇلالىسىغا رام قىلىپ كونتىرول قىلىش>>،يەنى ئۇلارنىڭ يايلاقلېرىنى ئىگەللەپ،قەبىلە تەشكىلىنى تارقىتۋېتىپ،كۈچىنى ئاجىزلاشتۇرۇپ ئۇلارنىڭ چېگرىدا قايتا ئاپەت بولۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك دەپ تەشەببۇس قىلىدۇ؛يەنە بەزىلېرى بولسا پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ ئۇلارنى خەنزۇلۇشۇشقا مەجبۇرلاپ،<<ئۇلارنى خۇاڭخېنىڭ جەنۇبىدىكى يەنجۇ ئايمىقى(ھازىرقى شەندۇڭ)بىلەن يۇجۇ ئايمىقى(خېنەننىڭ جۇڭيۈەن رايونى)ئارىلىقىدىكى جايلارغا يۆتكەپ،قەبىلىلېرىنى بۆلۈپ،ئايماق،ناھىيەلەرگە تارقاقلاشتۇرۇپ،تېرىقچىلىق قىلىشنى ئۆگەتكەندە،غۇز قاراقچىلېرىنى دېھقانغا ئايلاندۇرغىلى،سەددىچىننىڭ سىرتىدىكى تۈركلەرنى مەڭگۈگە يوقاتقىلى بولىدۇ>>دەپ تەشەببۇس قىلدى،يەنە بەزىلېرى بولسا<<بەيئەت قىلغان تۈركلەرنى سەددىچىن ئىچىگە ئورۇنلاشتۇرۇپ،ئۇلارنىڭ بارلىق قەبىلىلېرىنى ساقلاپ قېلىپ،ئۆرپ-ئادەتلېرىنى ئۆزگەرتمەي شۇ پېتى يول قويۇپ،بوش يەرلەرگە ئورۇنلاشتۇرساق،ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك ئۈچۈن دالدا قىلغىلى بولىدۇ>>دەپ تەشەببۇس قىلىدۇ.شۇنداق قىلىپ ئەڭ ئاخىرىدا تاڭ سۇلالىسى ئۆزىگە بەيئەت قىلغان تۈركلەرنى، ھازىرقى بېيجىڭ شەھىرىنىڭ شۈنيى ناھىيەسىدىن ھازىرقى گەنسۇنىڭ چىڭياڭ ناھىيەسىگىچىلىك بولغان سەددىچىن ئىچىدىكى بوش جايلاردا شۇن،يۇ،خۇا،چاڭدىن ئىبارەت تۆت ئايماق تەسىس قىلىپ ئورۇنلاشتۇردى.شۇنداق قىلىپ بۇ تاڭ سۇلالىسىگە بەيئەت قىلغان ئاشىنا ئۇرۇقىغا ئەگەشكەن تۈركلەر،تاڭ سۇلالىسىنىڭ سىتىراتىگىيەلىك ئورۇنلاشتۇرۇشى بويىچە سېپىل ئىچىدە<<قالقان>>بولۇپ تۇردى.تاڭ سۇلالىسى<<ھەر بىر بەيئەت قىلغۇچى تۈرك ئاقسۆڭەكلېرىگە بەش توپ نەرسە-كېرەك،بىر ياقىلىقتىن تون ھەدىيە قىلىپ،قەبىلە ئاقساقاللېرىغا چوڭ ئەمەل،يۇقۇرى تەمىنات،كۆپ مىقداردا ئاشلىق بەردى.>>تاڭ سۇلالىسى يەنە ئادەتتىكى تۈرك چارۋىچىلېرىغىمۇ ئوخشاشلا غەمخورلۇق ۋە مەلۇم ئېتىبارلارنى بەرگەنىدى.<<تاڭ سۇلالىسى بەيئەت قىلغان تۈركلەرگە قارىتا مانا مۇشۇنداق ئېتىبار بەرگەنىدى،ھالبۇكى بەزى غەرپ ئالىملېرى(تومسېنمۇ شۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرى)جوڭگو تارىخىنىڭ ھەقىقىي قىياپىتىنى چۈشەنمەي،كۆپىنچە ئۆزىنىڭ سوبېكتىپ خاھىشىغا تايىنىپلا:<دۆلىتىدىن ئايرىلىپ جەنۇپقا كۆچكەن تۈركلەرنىڭ كۆپ قىسمى ئەسلى يۇرتلېرىغا قايتتى،قېلىپ قالغان قىسمىنىڭ ئەھۋالى بولسا تېخىمۇ ئېچىنىشلىق بولدى>دەيدىغان سەپسەتەلەرنى تەرغىپ قىلىشقانىدى،شۇڭا بۇنى ئايدىڭلاشتۇرۋېلىش كېرەك.»<ref>> (<<تۈرك تارىخى>>، 174-بەت،2002بەت، 2002-يىلى1 يىل 1-ئايئاي، ئۇيغۇرچە 1- نەشرى.)</ref>
 
شۇ چاغدا ئاشىنا ئۇرۇقى باشچىلىقىدا تاڭ سۇلالىسىگە بەيئەت قىلغان تۈركلەر توغۇرلۇق،كۈل تىگىن ئابىدىسىدىمۇ مۇنداق بايانلار بار:<<... بۇ يەردە ئولتۇرۇپ تابغاچ خەلقى بىلەن ياراشتىم.تابغاچلار ئالتۇن،كۈمۈش،يىپەكنى ۋە يىپەكلىك رەختلەرنى بىزگە ئاسانلا بېرىدۇ.تابغاچ خەلقىنىڭ سۆزلېرى تاتلىق،يىپەك رەختلېرىمۇ يۇمشاق ئىكەن.تاتلىق سۆزلەر،يۇمشاق رەختلەر بىلەن ئالداپ،يىراقلاردا ياشايدىغان خەلقلەرنى مۇشۇنداقچە ئۆزلېرىگە يېقىنلاشتۇرۇدىكەن.بۇ خەلقلەر يېقىنلاشقاندىن كېيىن،تابغاچلار ئاندىن قۇتراتقۇلۇقلېرىنى،ھىيلە-مىكىرلېرىنى ئويلايدىكەن.ياخشى،ئەقىللىق كىشىلەرنى،ياخشى،جەسۇر كىشىلەرنى كارغا كەلمەس قىلىپ قويۇدىكەن؛يەنە بىر تەرەپتىن بىر كىشى خاتالاشسا،ئۇنىڭ ئۇرۇقى،خەلقى،ھەتتا بۆشۈكتىكىسىنىمۇ ئاياپ قويمايدىكەن.تابغاچلارنىڭ چۈچۈك سۆزلېرىگە ئىشىنىپ ۋە يۇمشاق يىپەك رەختلېرىگە ئالدىنىپ،ئەي تۈرك خەلقى،كۆپلەلپ ئۆلدۈڭ!ئەي تۈرك خەلقى ئۆلۈسەن!جەنۇپتا چۇغاي تاغلېرىغا ۋە تۆگۈلتۈن تۈزلەڭلىكىدە ئولتۇراقلىشايلى دېسەڭ،ئەي تۈرك خەلقى ئۆلۈسەن!ئۇ يەردە يامان نىيەتلىكلەر شۇنداق ئەقىل كۆرسۈتىدىكەن:"تابغاچلار،بىر خەلق يىراقتا ياشىغان بولسا،ناچار سوۋغاتلارنى بېرىدۇ،يېقىندا ياشىغان بولسا،ئېسىل سوۋغاتلارنى بېرىدۇ"دەپ شۇنداق ئەقىل كۆرسۈتىدىكەن.ئەي نادان كىشىلەر،بۇ سۆزلەرگە ئىشىنىپ،تابغاچلارغا يېقىن بېرىۋېلىپ،كۆپلەپ ئۆلدۈڭلار.ئۇ يەرگە بارساڭ،ئەي تۈرك خەلقى،ئۆلۈسەن!
 
ئۆتۈكەن تاغلېرىدا ئولتۇرۇپ بۇ يەردىن تابغاچقا ۋە باشقا ئەللەرگە كارۋان ئەۋەتسەڭ،ھېچقانداق دەردىڭ بولمايدۇ.ئۆتۈكەن تاغلېرىدا ئولتۇرساڭ،مەڭگۈ دۆلەت ئىگىسى بولۇپ ھۆكۈم سۈرىسەن.ئەي تۈرك خەلقى،سەن توق كۆزلۈكسەن،ئاچلىقنى،توقلۇقنى ئويلىمايسەن؛بىر تويساڭ،ئاچ قالىدىغىنىڭنى پەقەت ئويلىمايسەن.مۇشۇنداق بولغانلىقىڭ ئۈچۈن،سېنى بېقىپ توق قىلغان خاقانلېرىڭنىڭ سۆزلېرىنى ئاڭلىماي ۋە مەقسىدىنى چۈشەنمەي،ھەر تەرەپكە پىتراپ كەتتىڭ،ئۇ يەرلەردە ۋەيران بولدۇڭ ۋە تۈگەشتىڭ.ئۇ يەرلەردە بىر ئاماللار بىلەن ساق قالغانلېرىڭلارمۇ ھەر دائىم مىسكىن ۋە دەرمانسىز يۈرۈۋاتقان ئىدىڭلار.»<ref>>(تالات تېكىن﹝تۈركىيە﹞، <<ئۇرخۇن ئابىدىلېرى>>تالات، تەكىن﹝تۈركىيە﹞،مىللەتلەرمىللەتلەر نەشىرياتى،2009نەشرىياتى،2009-يىل3 يىل 3-ئاي ئۇيغۇرچە1ئاي، ئۇيغۇرچە 1-نەشرى،41 نەشرى، 41-،43-بەت.)بەتلەر</ref>
 
ئەھۋالدىن قارىغاندا ئۆز ۋاقتىدا كېيىنكى كۆكتۈرك خانلىقىنىڭ قاغانى كۈل تىگىنمۇ،تاڭ سۇلالىسىنىڭ بەيئەت قىلغان تۈركلەرگە قارىتا قوللانغان ئېتىبار بېرىش سىياسەتلېرىنى خاتا چۈشۈنۈپ قالغان ئوخشايدۇ!
Line 126 ⟶ 123:
== مەنبەلەر ==
{{reflist}}
[[تۈر:تارىخ]]
[[تۈر:تارىخى دەۋر]]
[[تۈر:جۇڭگو تارىخى]]
[[تۈر:جۇڭگو تارىخىدىكى سۇلالىلەر]]