ئۆزبېك تىلى: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
ئازراقلا robot Removing: fo:Usbekiskt mál |
No edit summary |
||
4 -قۇر:
! ئۆزبېك تىلى
|-
| '''قوللىندىغان دۆلەتلەر''' [[ئۆزبېكىستان جۇمھورىيىتى، قازاقىستان، قىرغىزىستان، تھجىكىستان، ـۇركمېنىستان، ئافغانىستان،جۇڭگو]]
|-
| '''قوللىندىغان كىشى سانى''' 25 مىليون ئەتىراپىدا
12 -قۇر:
| '''تىل سېستىمىسى''' [[ئالتاي تىللىرى سىستېمىسى]]
[[تۈرك تىللار
|-
! رەسمى ئەھۋالى
34 -قۇر:
|}
[[File:Uzbekistan map.jpg|left|thumb|400px|دۇنيادا [[ئۆزبېك تىلى]]دا سۆزلىشىدىغان رايۇنلار.]]
[[ئۆزبېكىستان جۇمھۇرىيىتى، قاقىستان جۇمھۇرىيتى، قىرغىزىزستان جۇمھۇرىيىتى، تۈركمەنىستان خۇمھۇرىيىتى، ئافغانىستان جۇمھۇرىيىتى، جۇڭگو شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايونى قىسمەن جايلار]] ۋە باشقا دۆلەتلەر.
تىلشۇناسلىق ئالىملىرى ئۆزبەك تىلىغا ئەڭ يېقىن تىل ئۇيغۇر تىلى دەپ قارايدۇ. ئۆزبەك تىلى ئۇيغۇر قارلۇق شىۋىسى، قىپچاق شىۋىسى ۋە ئوغۇز شىۋىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بىردىنبىر تۈركىي تىلدۇر. ئەدەبىي تىلى نەمەنگان فەرغانە ۋادىسى ۋە تاشكەنت رايونىدا قوللىنىلدىغان قارلۇق تىلى.
== تارىخ ==▼
كونا ئۆزبەكچە ياكى بۇرۇنقى چىغاتاي تىلى ۋە ياكى چىغاتاي ئۇيغۇر تىلى بىر تىلدۇر. سوۋېت ئىىتىپاقى دەۋرىدە 1921 يىلى ئۇيغۇر ۋە ئۆزبەك ئىكى مىللەتكە ئايرىلىپ ھەر ئىككىسى ئۆز ئالدىغا يېڭىچە بىردىن تىل ئۆزبېكچە ۋە ئۇيغۇرچە بولۇپ تەرەققىي قىلدى. ئۆز ئالدىغا ئەدەبىيي تىلى ۋە ئېغىز تىلى شەكىللەندۈردى. لېكىن ئۆزبېك ۋە ئۇيغۇرلار ئالدىرىماي سۆزلەشسە بىر بىرىنى تامامەن چۈشۈنەلەيدۇ. پەقەت ئۆزباكچىدە رۇسچە سۆزلەر كۆپراق، ئۇيغۇرچىدا خەنزۇچىدىن كىرگەن بەزىبىر تەركىپلەر بار. شۇنداق دېيش مۇمكىنكى ئۆزبەك تىلى ۋە ۇيغۇرتىلى ماھىيەتتە بىر تىلنىڭ ئوخشاش بولمىغان ئىككى خىل شىۋىسىدۇر.
ئۆزبېكلەر ئۇغۇرلارنى[[ eski Oizbekcha]] دە گەپ قىلىشىدۇ دەپ قارايدۇ. [[ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى]] ۋە [[ھازىرقىزامان ئۆزبېك تىلى]] كونا چىغاتاي تىلىنىڭئىككى زامانىۋىي ۋارىسلىى، قوشكىزەك ئاكا ئۇكىلارغا ئوخشاش، ھەر ئىككىلىسى ئۆز ئالدىغا چىغاتاي تۈركچىسىنىڭ مۇئەييەن ئالاھىيدىلىكلىرىنى ساقلاپ قالغان ۋە داۋاملىق تۈردە ئۆز تىللىرىنى يۈكسەك مۇكەممەلىككە قاراپ تەرەققىي قىلدۇرماقتا.
▲== تارىخ ==
==شېۋە==
ھازىرقى زامان ئۆزبېك تىلى ئۈچ چوڭ لەھچە (شىۋە ياكى ئاغىز)غا بۆلىنىدۇ. ئۆزبېكىستاننىڭ فەرغانە ۋادىسى، تاشكەنت ۋە ئەتراپى بىلەن سەمەرقەند بۇخارا، قارشى، شەھرى سەبز ۋە تېرمىز شەسەرلىرىدە قالۇق لەھچەسى، جىززەھ، سۇرخەندەريا، قاشقادەريا ۋە سەمەقەند ۋىلايەتلىرىندە قىپچاق لەھچەسىدە، خارەزم ۋىلايەتىدە ئوغۇز لەھچەسىدە سۆزلىشىدۇ.
== گرامماتىكا ==
گرامماتىكا جەھەتتە ئۆز ئالدىغا قىسمەن ئالاھىيدىلەرگە ساھىب بولۇپ ئاساسەن ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى بىلەن يېقىنلىشىدۇ. بەئزى ھەرىفلەردىكى تەلەففۇز جەھەتتىكى پەرقتىن تاشقىرى ئاساسىي ئۇغەت ۋە لېكسىكا ، فۇنتىكا جەھەتتە ئوخشىشىدۇ.
==سۆزلۈك==
ئاساسىي لۇغەت تەركىبى ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئاساسىي لۇغەت تەركىبى بىلەن ئىنتايىن زور دەرىخدە ئوخشىشىدۇ. ئۆز ئالدىغا باشقىچە مەنە بىلدۈردىغان بەئزى سۆلەردىن باشقا.
== يېزىق ==
1940- يىلى سىتالىننىڭ چاقىرىقى بىلەن سىلاۋىيان ئېلىپبەسىگە كۆچىشتىن ئاۋۋال بىر مەزگىل لاتىن ئېلىپبەسى قوللانغان، ئۇنىڭ ئالدىدا ئىزچىل چىغاتاي ئىلىپبەسى قوللانغان، ئەرەپ ھەرىپلىرى ئاساسىدى [[چىغاتاي ئېلىپبەسى ]] ياكى چىغاتاي ئۇيغۇر تىلى ئېلپبەسى\ كونا ئۆزبەك ئېلىپبەسى قوللانغان. 2002 يىلغىچە سىلاۋيان ئېلپبەسى ياكى كرىل ئېلىپبەسىدە مەتبۇئات باسمىچىلىق ئىشلىرىدا شۇغۇللانغان، 2002 - يىلدىن كېيىن لاتىن ئېلىپبەسىگە كۆچكەن. لېكىن يېڭى ئۆزبىك تىلى \ ھازىرقى زامان ئۆزبېك تىلى ئەدەبىىياتىنىڭ سەمەرىلىرى، نۇرغۇن ئەسەرلەر، نۇرغۇن ئەۋلات سىلاۋيان ئېلىپبەدىسە ساۋات چىقارغان بولغاچقا يەنىلا سىلۋىيان ئېلىپبەسىنىڭ تەسىرى ھېلىمۇ كۈچلۈك، ئىككى خىل يېزىق تەڭ قوللىنىلىدۇ. ئافغانىستان تېرىتورىيىسى ئىچرە 1.5 مىلىيون ئۆزبەكلەر ئەرەب ھەرىپلىرى ئاساسىدى ئۆزبېك ئېلىپبەسىنى قوللىنىدۇ.
== ئۆزبېك تىلى==
'''لاتىن يېزىقى'''
139 -قۇر:
{|
|----
!ئۆزبېك لاتىن يېزىقى !!ئۆزبېك
|----
|| Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur.
| |||