مەلىكە ئاماننىساخان: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
5 -قۇر:
 
مەلىكە ئاماننىساخان
==ھاياتى==
[[File:Amannisa Khan.jpg|left|thumb|شائىرە مەلىكە ئاماننىساخان (1533 - 1567)]]
 
Line 22 ⟶ 23:
 
ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﻛﯜﻟﯜﭖ : ‘ﺋﯩﺸﻪﻧﺪﯨﻢ ، ﻣﯧﻨﻰ ﻣﻪﺳﺨﯩﺮﻩ ﻗﯩﻠﻤﺎﯓ ‘ ﺩﯦﺪﻯ ﯞﻩ ﻣﻪﮬﺮﯨﻤﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﺷﻘﯩﺮﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﭗ : ‘ﺑﯩﺰ ﮬﯧﻠﻰ ﻛﯩﺮﯨﻤﯩﺰ” ﺩﻩﭖ ﻛﯧﺘﯩﭗ ﻗﺎﻟﺪﻯ . ﺋﯘ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﮔﺎﮬﻘﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ ، ﯞﻩﺯﯨﺮ – ﺋﻪﻣﯩﺮﻟﻪﺭﮔﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﻪﮬﯟﺍﻟﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﺪﻯ . ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺗﺎﺝ ﻛﯩﻴﯩﭗ ، ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﺩﻩﯞﺍﺝ ﻳﺎﭘﺘﻰ ، ﺩﻩﺭﮬﺎﻝ ﺋﻮﻥ ﻗﻮﻱ ﯞﻩ ﺷﺎﻳﻰ – ﺋﻪﺗﻠﻪﺳﻠﻪﺭ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﻧﺪﻯ . ﺗﯜﻥ ﻳﯧﺮﯨﻤﯩﺪﺍ 40 ﻛﯩﺸﻰ ﻣﻪﮬﻤﯘﺩﻧﯩﯔ ﺋﯚﻳﯩﮕﻪ ﻛﯧﻠﯩﭗ ، ﻣﻪﻗﺴﻪﺗﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﺪﻯ . ﭘﺎﺩﯨﺸﺎ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﺋﺎﺷﻜﺎﺭﻩ ﻗﯩﻠﯩﭗ ، ﺗﻮﻱ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻗﯩﺰﻧﻰ ﻧﯩﻜﺎﮬﯩﻐﺎ ﺋﺎﻟﺪﻯ …… ” ﺷﺎﺋﯧﺮﻩ ﺋﺎﻣﺎﻧﻨﯩﺴﺎ ﺧﯧﻨﯩﻢ ﺋﯚﺯ ﺋﯚﻣﺮﯨﺪﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ، ﺧﻪﺗﺘﺎﺗﻠﯩﻖ ، ﺷﯩﺌﯧﺮﯨﻴﻪﺕ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺧﻪﻟﻖ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺯﻭﺭ ﺗﯚﮬﭙﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﺩﻯ . ﺑﯘ ﮬﻪﻗﺘﻪ ” ﺗﻪﯞﻩﺭﯨﺨﻰ ﻣﯘﺳﻘﯩﻴﯘﻥ ” ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻛﯩﺘﺎﺑﺘﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﯦﻴﯩﻠﯩﺪﯗ ‘ ” ﺋﺎﻣﺎﻧﻨﯩﺴﺎ ﺧﯧﻨﯩﻢ <ﺩﯨﯟﺍﻥ ﻧﻪﻓﯩﺴﻰ> ﮔﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﻗﯩﻤﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﻣﻪﺷﮭﯘﺭ ﺷﯩﺌﯧﺮﻻﭖ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﯩﻨﻰ ، ﺧﻮﺗﯘﻥ – ﻗﯩﺰﻻﺭﻏﺎ ﻧﻪﺳﯩﮭﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ،<ﺋﻪﺧﻼﻗﻰ ﺟﻪﻣﯩﻠﻪ> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻳﺎﺯﺩﻯ . <ﺷﯘﺭﯗﮬﯘﻟﻘﯘﻟﯘﺏ> (ﻗﻪﻟﺒﻠﻪﺭ ﺷﻪﺭﮬﻰ) ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﺭﯨﺴﺎﻟﻪ ﻳﺎﺯﺩﻯ . ﺷﺎﺋﯩﺮﻟﯩﻖ ، ﻧﻪﻏﻤﯩﭽﯩﻠﯩﻚ ﯞﻩ ﺧﻪﺗﺘﺎﺗﻠﯩﻖ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﻩﻙ ﻣﻪﻧﯩﻠﯩﻚ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﺋﺎﺯ . ‘ﺋﯩﺸﺮﻩﺕ ﺋﻪﯕﮕﯩﺰ’ ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺑﯘ ﻣﯘﻗﺎﻣﻨﯩﻤﯘ ﺑﯘ ﻣﻪﻟﯩﻜﻪ ﺋﯩﺠﺎﺩ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯩﺪﻯ . ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﯞﻩ ﺧﻪﺗﺘﺎﺗﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﯩﻤﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻢ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺑﻮﻟﯘﭖ ، ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻡ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ . ﺋﺎﻣﺎﻧﻨﯩﺴﺎﺧﺎﻥ ﻗﯩﺪﯨﺮﺧﺎﻥ ﻳﻪﺭﻛﻪﻧﺪﯨﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﺴﯩﻞ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺑﺎﻳﻠﯩﻘﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ” ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯘﻗﺎﻡ” ﻧﻰ ﺭﻩﺗﻠﻪﺵ ﺋﯩﺸﯩﻐﺎ ﺯﻭﺭ ﺗﯚﮬﭙﻪ ﻗﻮﺷﻘﺎﻥ . خﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ- ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺭﺍﯞﺍﺟﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯚﻣﺮﯨﻨﻰ ﺑﻪﺧﺶ ﺋﻪﺗﻜﻪﻥ ﺑﯘ ﻳﺎﻟﻘﯘﻧﻠﯘﻕ ﻳﯜﺭﻩﻙ 1567- ﻳﯩﻠﻰ ﺑﯩﻤﻪﮬﻪﻝ ﺳﻮﻗﯘﺷﺘﯩﻦ ﺗﻮﺧﺘﯩﺪﻯ .
 
ئاماننىساخان(1534-1567). يەركەن خانلىقى دەۋرىدە ياشاپ ئۆتكەن داڭلىق مۇقامشۇناس، بويىدىكى قومۇش مەھەللە يېزىسدا نامرات ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن. ئاماننىساخاننىڭ ھاياتى ۋە ئىجادىيتىگە ئائىت ئۇچۇرلار موللا ئىسمەتۇللا بىننى موللا نىمەتۇللا مۆجىزىنىڭ «تەۋارىخى مۇسقىيۇن» ناملىق ئەسىرىدە خاتىرىلەنگەن.<ref>[http://uyghuracademy.org/uyghur/?p=660 ئۇيغۇر ئاكادېمىيەسى تورى]</ref>
==ئىجادىيتى==
 
ئاماننىساخان 13 يېشىدا ئابدۇرەشىدخان ئوردىسىغا كەلگەندىن كېيىن 20 يىللىق فېئوداللىق نەسەپ قارىشىنىڭ چەكلىمىسى، جاھالەتچى سوپى – ئىشانلارنىڭ تەقىپ قىلىشلىرىغا قارىماستىن، ئۇيغۇر«ئون ئىككى مۇقام» نىڭ سىسىتېملىشىشى، مۇكەممەللىشىشى ئۈچۈن يۈرەك قېنىنى سەرپ قىلغان. ئۇ يەنە خانىم – قىزلارغا نەسىھەت قىلىش مەزمۇنىدىكى «ئەخلاقىي جەمىلىيە»،«شۇرۇلقۇلۇپ»(قەلىبلەر كېڭىشى)،«دىۋان نەفىسى» قاتارلىق ئەسەرلەرنى يازغان، «ئىشرەت ئەنگىز»(خۇشاللىق قوزغاش) دېگەن كۈينى ئىجاد قىلغان. 1567-يىلى تۇغۇتتا ۋاپات بولغان<ref>گۆھەربان ئۆمەر،ئۇيغۇر تارىخىدا ئۆتكەن مەشھۇر ئايال ئەدىبلەر</ref>
 
 
[[File:Amannisahan.jpg]]
Line 52 ⟶ 59:
 
 
== مەنبە مەنبەلەر==
{{reflist}}
[http://uyghuracademy.org/uyghur/?p=660 ئۇيغۇر ئاكادېمىيەسى تورى]