مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى: تۈزىتىلگەن نەشرى ئارىسىدىكى پەرق
Content deleted Content added
No edit summary |
Aturantekin (مۇنازىرە | تۆھپە) ئازراقلاNo edit summary |
||
3 -قۇر:
== تارىخ ==
مورى غەربىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە كېيىنكى بارىكۆل دۆلىتىگە تەۋە ئىدى. تاڭ سۇلالىسىنىڭ گۈللەنگەن دەۋرىدە بېشبالىق تۇتۇق مەھكىمىسى قارمىقىدىكى بارىكۆل ناھىيىسىگە، تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى دۋرلىرىدە ئىدىقۇتقا تەۋە ئىدى. سۇڭ سۇلالىسى دەۋرىدە غەربىي لىياۋغا قارىغان. يۇەن سۇلالىسى دەۋرىدە موڭغۇللارنىڭ كۆچمە چارۋىچىلىق قىلىدىغان يېرى ئىدى. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە مورى دەپ بېكىتىلىپ، غەربىي قۇرغان مەھكىمىسىگە قارىغان. مىنگونىڭ 6 - يىلى (1917) مورىغا ياردەمچى ئامبال مەھكىمىسى قويۇلغان. مىنگونىڭ 91 - يىلى (1930) مورى ناھىيىسى تەسىس قىلىنغان. 1954 - يىلى مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلۇپ، ئۈرۈمچى ۋىلايىتىگە قارىغان، 1958 - يىلى سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن.
==جۇغراپىيە==
مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى تەڭرىتاغنىڭ شىمالىي ئېتىكىگە، جۇڭغار ئويمانلىقىنىڭ شەرقىي جەنۇبىي چېتىگە جايلاشقان. شەرقتە بارىكۆل قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى، غەربتە گۇچۇڭ ناھىيىسى، جەنۇبتا پىچان ناھىيىسى، قۇمۇل شەھىرى بىلەن تۇتىشىدۇ. شىمالدا موڭغۇلىيە (چېگرا لىنىيىسى 74 كىلومېتىر) بىلەن چېگرىلىنىدۇ؛ جەنۇبتىن شىمالغىچە ئۇزۇنۇقى 168 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكە كەڭلىكى 128 كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر مەيدانى 12 مىڭ 800 كۋادرات كىلومېتىر، تەۋەسىدە 2 بازار، 8 يېزا، 44 كەنت ئاھالە كومىتېتى بار. ناھىيە بازىرى ئۈرۈمچىگىچە 280 كىلومېتىر كېلىدۇ. 1995 - يىلىنىڭ ئاخىردىكى ئومۇمىي نوپۇسى 87 مىڭ 700، بۇنىڭ ئىچىدە قازاقلار 22.63% نى، خەنزۇلار% 70.16 نى، باشقا مىللەتلەر% 7.21 نى ئىگىلەيدۇ. يەر شەكلى: شەرقىي جەنۇبىي ئېگىز، غەربىي شىمالىي تۈزلەڭلىك بولۇپ، تاغلىق% 11 نى، ئېدىرلىق% 24، تۈزلەڭلىك، چۆللۈك% 50 نى قۇملۇق% 15 ئىگىلەيدۇ. ئالتە دەريا بار، يەر ئۈستى سۇ بايلىقى 288 مىليون كۇب مېتىر، تۈزلەڭلىكتىكى يەر ئاستى سۈيىدىن پايدىلىنىش مىقدارى 134 مىليون كۇب مېتىر. ياۋا ھايۋانات بايلىقلىرىدىن يىلىپىز، ياۋا ئېشەك، ئارقار، قارا تايغان بۇغا، تاغ ئۆچكىسى، چوڭ دوغداق، قوڭۇر ئېيىق، ئاق بوغۇز بۆكەن قاتارلىقلار بار. ياۋا ئۆسۈملۈك بايلىقىدىن قار لەيلىسى، سۆسۈن گۈللۈك سوغىگۈل، توشقان زەردىگى، ئەڭلىك ئوت، چۈچۈكبۇيا، كاۋاۋىچىن دەرىخى، كېشەر، قان تېپەر، ئاكېبىيە دەرىخى، چاكاندا قاتارلىقلار بار، بايقالغان قېزىلما بايلىقلاردىن ئالتۇن، كۆمۈر، تۇز، زىئولىت، كۋارتس تاش، مىس، ھاك تېشى، شور قاتارلىقلار بار. مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى مۆتىدىل بەلۋاغ قۇرغاق ئىقلىمىغا كىرىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى℃ 5.0، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى℃ 36.9، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى -℃ 31.8، يىللىق ئوتتۇرىچە كۈن چۈشۈش ۋاقتى 3080.6 سائەت،℃ 10 يىغىندا تېمپېراتۇرىسى℃ 2526.5، قىروسىز مەزگىلى 143 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى 292.6 مىللېمىتر، سۇنىڭ يىللىق پارغا ئايلىنىش مىقدارى 2181.4 مىللىمېتىر. بۇ ناھىيە يېرىم دېھقانچىلىق، يېرىم چارۋىچىلىق ناھىيىسى. ھازىر بار تېرىلغۇ يېرى 31 مىڭ گېكتار، ( 470 مىڭ مو)، ئورمان 97 مىڭ 700 گېكتار (1 مىليون 465 مىڭ 500 مو)، يەنە دېھقانچىلىق قىلغىلى بولىدىغان 31 مىڭ 300 گېكتار بوز يەر (470 مىڭ مو)، ئورمان قىلغىلى بولىدىغان 43 مىڭ 500 گېكتار بوز يەر (650 مىڭ مو) بار، يايلاق 1 مىليون 485 مىڭ گېكتار (21 مىليون 127 مىڭ 500 مو). چارۋىلاردىن قوي، ئۆچكە، كالا، ئات، تۆگە، چوشقا قاتارلىقلار بار. ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرىدىن قوي يۇڭى، تېرە، تىۋىت، تۆگە يۇڭى قاتارلىقلار بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن بۇغداي، پۇرچاق، كۆممىقوناق، مايلىقدان، كۆكتات قاتارلىقلار بار. ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرىدىن تەڭرىتاغ ئاق پۇرچىقى، ياڭيۇ قاتارلىقلار بار. سانائەتتە چارۋا مەھسۇتلىرى ۋە تەڭرىتاغ ئاق پۇرچىقى خام ئەشيا قىلىنىدىغان پىششىقلاپ ئىشلەش سانائىتى ئاساس قىلىنىدۇ. مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ ئۇل مۇئەسسەسەلىرى تەدىرىجىي ياخشىلانماقتا. 303 ئۆلكە يولى ناھىيە چېگرىسىدىن ئۆتىدۇ. ناھىيە، يېزا تاشيولى تەرەپ - تەرەپكە تۇتىشىدۇ. ئوپتىكىلىق خەۋەرلىشىش ئىشقا كىرىشتۈرۈلدى. پروگراممىلىق تېلېفون پۈتۈن مەملىكەت بىلەن تورلاشتۇرۇلدى. مەدەنىيەت يادىكارلىقىرىدىن سىداۋگو ئىپتىدائىي كەنت خارابىسى ۋە تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدىكى بېشبالىق قۇرۇل شەھىرى، قەدىمكى ھەربىي ئاخبارات يەتكۈزىدىغان تۇرا، بوستان قىيا تاش رەسىملىرى توپى قاتارلىقلار بار. مەنزىرىلىك جايلىرىدىن ئىپتىدائىي توغراقلىق، تاشقا ئايلانغان ياغاچ توپى، مىڭشاشەن قاتارلىقلار بار.% 70.16 نى، باشقا مىللەتلەر% 7.21 نى ئىگىلەيدۇ. مورى غەربىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە كېيىنكى بارىكۆل دۆلىتىگە تەۋە ئىدى. تاڭ سۇلالىسىنىڭ گۈللەنگەن دەۋرىدە بېشبالىق تۇتۇق مەھكىمىسى قارمىقىدىكى بارىكۆل ناھىيىسىگە، تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى دۋرلىرىدە ئىدىقۇتقا تەۋە ئىدى. سۇڭ سۇلالىسى دەۋرىدە غەربىي لىياۋغا قارىغان. يۇەن سۇلالىسى دەۋرىدە موڭغۇللارنىڭ كۆچمە چارۋىچىلىق قىلىدىغان يېرى ئىدى. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە مورى دەپ بېكىتىلىپ، غەربىي قۇرغان مەھكىمىسىگە قارىغان. مىنگونىڭ 6 - يىلى (1917) مورىغا ياردەمچى ئامبال مەھكىمىسى قويۇلغان. مىنگونىڭ 91 - يىلى (1930) مورى ناھىيىسى تەسىس قىلىنغان. 1954 - يىلى مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلۇپ، ئۈرۈمچى ۋىلايىتىگە قارىغان، 1958 - يىلى سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن. يەر شەكلى: شەرقىي جەنۇبىي ئېگىز، غەربىي شىمالىي تۈزلەڭلىك بولۇپ، تاغلىق% 11 نى، ئېدىرلىق% 24، تۈزلەڭلىك، چۆللۈك% 50 نى قۇملۇق% 15 ئىگىلەيدۇ. ئالتە دەريا بار، يەر ئۈستى سۇ بايلىقى 288 مىليون كۇب مېتىر، تۈزلەڭلىكتىكى يەر ئاستى سۈيىدىن پايدىلىنىش مىقدارى 134 مىليون كۇب مېتىر. ياۋا ھايۋانات بايلىقلىرىدىن يىلىپىز، ياۋا ئېشەك، ئارقار، قارا تايغان بۇغا، تاغ ئۆچكىسى، چوڭ دوغداق، قوڭۇر ئېيىق، ئاق بوغۇز بۆكەن قاتارلىقلار بار. ياۋا ئۆسۈملۈك بايلىقىدىن قار لەيلىسى، سۆسۈن گۈللۈك سوغىگۈل، توشقان زەردىگى، ئەڭلىك ئوت، چۈچۈكبۇيا، كاۋاۋىچىن دەرىخى، كېشەر، قان تېپەر، ئاكېبىيە دەرىخى، چاكاندا قاتارلىقلار بار، بايقالغان قېزىلما بايلىقلاردىن ئالتۇن، كۆمۈر، تۇز، زىئولىت، كۋارتس تاش، مىس، ھاك تېشى، شور قاتارلىقلار بار. مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى مۆتىدىل بەلۋاغ قۇرغاق ئىقلىمىغا كىرىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى℃ 5.0، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى℃ 36.9، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى -℃ 31.8، يىللىق ئوتتۇرىچە كۈن چۈشۈش ۋاقتى 3080.6 سائەت،℃ 10 يىغىندا تېمپېراتۇرىسى℃ 2526.5، قىروسىز مەزگىلى 143 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى 292.6 مىللېمىتر، سۇنىڭ يىللىق پارغا ئايلىنىش مىقدارى 2181.4 مىللىمېتىر. بۇ ناھىيە يېرىم دېھقانچىلىق، يېرىم چارۋىچىلىق ناھىيىسى. ھازىر بار تېرىلغۇ يېرى 31 مىڭ گېكتار، ( 470 مىڭ مو)، ئورمان 97 مىڭ 700 گېكتار (1 مىليون 465 مىڭ 500 مو)، يەنە دېھقانچىلىق قىلغىلى بولىدىغان 31 مىڭ 300 گېكتار بوز يەر (470 مىڭ مو)، ئورمان قىلغىلى بولىدىغان 43 مىڭ 500 گېكتار بوز يەر (650 مىڭ مو) بار، يايلاق 1 مىليون 485 مىڭ گېكتار (21 مىليون 127 مىڭ 500 مو). چارۋىلاردىن قوي، ئۆچكە، كالا، ئات، تۆگە، چوشقا قاتارلىقلار بار. ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرىدىن قوي يۇڭى، تېرە، تىۋىت، تۆگە يۇڭى قاتارلىقلار بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن بۇغداي، پۇرچاق، كۆممىقوناق، مايلىقدان، كۆكتات قاتارلىقلار بار. ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرىدىن تەڭرىتاغ ئاق پۇرچىقى، ياڭيۇ قاتارلىقلار بار. سانائەتتە چارۋا مەھسۇتلىرى ۋە تەڭرىتاغ ئاق پۇرچىقى خام ئەشيا قىلىنىدىغان پىششىقلاپ ئىشلەش سانائىتى ئاساس قىلىنىدۇ. مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ ئۇل مۇئەسسەسەلىرى تەدىرىجىي ياخشىلانماقتا. 303 ئۆلكە يولى ناھىيە چېگرىسىدىن ئۆتىدۇ. ناھىيە، يېزا تاشيولى تەرەپ - تەرەپكە تۇتىشىدۇ. ئوپتىكىلىق خەۋەرلىشىش ئىشقا كىرىشتۈرۈلدى. پروگراممىلىق تېلېفون پۈتۈن مەملىكەت بىلەن تورلاشتۇرۇلدى.
== مەمۇرىي رايون ==
== ئىقتىساد ==
Line 10 ⟶ 12:
== تەربىيە ==
== ساياھەتچىلىك ==
مەدەنىيەت يادىكارلىقىرىدىن سىداۋگو ئىپتىدائىي كەنت خارابىسى ۋە تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدىكى بېشبالىق قۇرۇل شەھىرى، قەدىمكى ھەربىي ئاخبارات يەتكۈزىدىغان تۇرا، بوستان قىيا تاش رەسىملىرى توپى قاتارلىقلار بار. مەنزىرىلىك جايلىرىدىن ئىپتىدائىي توغراقلىق، تاشقا ئايلانغان ياغاچ توپى، مىڭشاشەن قاتارلىقلار بار.
== مائارىپ ==
== تەنھەرىكەت يىغىنى ==
| |||