سۇلتان مەھمۇد خان

سۇلتان مەھمۇد خان (1463 ياكى 1464 - 1508) - موغۇلىستان خانى (1487 - 1508). يۇنۇس خاننىڭ ئوغلى ، ئانىسى شاھزادەم ، بەدەخشان پادىشاھى شاھ سۇلتان مۇھەممەدنىڭ قىزى. بابۇرنىڭ تاغىسى. 1487-يىلى دادىسى ۋاپات بولغاندىن كېيىن ، ئۇ موغۇلىستان ئەنئەنىسى بويىچە تەختكە ئولتۇرغان. بۇ ئىشتىن خەۋەر تاپقان ئۆمەرشەيخ مىرزا سۇلتان مەھمۇد خانغا قارشى تۇرغان. ئۆمەرشەيخ مىرزا قوشۇنى تاشكەنت ئەتراپىدىكى ئاشتار قەلئەسىنى قورشاۋغا ئالدى. سۇلتان مەھمۇد خان قوشۇنىنى باشلاپ مۇداپىئەدە جەڭدە غەلىبە قىلدى. 1488-يىلى سۇلتان ئەھمەد مىرزا چىرچىق دەرياسىنىڭ قوشۇنىنى مەغلۇب قىلدى. نەتىجىدە ، سۇلتان مەھمۇد خاننىڭ ئىناۋىتى ۋە كۈچى ئاشقان.

موغۇلىستانىڭ شەرقىي قىسمىغا ئىنىسى سۇلتان ئەھمەد خان (ئولاچا خان) نى قويۇپ ئۆزى غەربىي قىسىمنى باشقۇرغان ، تۇرالغۇسى تاشكەنت شەھىرىدە بولغان. 1493-يىلى موۋارۇنناھنىڭ ھۆكۈمرانى سۇلتان ئەھمەد مىرزانىڭ چوڭ قىزى رابىيە سۇلتان بېگىم (قاراكۆز بېگىم) بىلەن توي قىلغان. سەمەرقەنت ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى رايونلاردا سۇلتان مەھمۇد خان خانىكاخان دەپ ئاتالغان. سۇلتان مەھمۇد خان ھەمىشە قوشنا دۆلەتلەرنىڭ ئىشلىرىغا ئارىلاشقان. سۇلتان ئەھمەد مىرزا ۋاپات بولغاندىن كېيىن ، ئۇ سەمەرقەنتنىڭ تەختىنى ئېلىش ئۈچۈن يۈرۈش قىلغان ، ئەمما 1495-يىلى بايسۇنغۇر مىرزا تەرەپتىن كانبايغا يېقىن يەردە مەغلۇپ قىلىنغان. سۇلتان مەھمۇد خاننىڭ فەغانەگە يۈرۈش قىلىش ئېھتىماللىقىدىن قورقىدىغان بابۇر ئۆزىنىڭ ئۈستۈنلىكىنى تونۇپ يەتكەن. 1498-يىلى ئۇ 5000 كىشىلىك قوشۇن بىلەن سەمەرقەندكە يۈرۈش قىلغان ، ئەمما شايبانى خاننىڭ ئەسكەرلىرىنىڭ شىمالدىن مەۋارەئۇننەھرگە كېلىدىغانلىقىنى بىلگەندىن كېيىن چېكىنىشكە مەجبۇر بولغان. شايبانى خاننى تىمۇرىيلارغا قارشى تۇرۇش كۈرىشىدە ئۆزىنىڭ ئىتتىپاقدىشى قىلىش ئۈچۈن ، ئۇ ئۇنىڭغا ئوتتار شەھىرىنى بەردى. شايبانى خان سۇلتان مەھمۇد خاننىڭ ياردىمىدە سەمەرقەنت ۋە بۇخارانى ئالغان كېيىن سۇلتان مەھمۇد خان شايبانى خاننىڭ باش كۆتۈرۈشىدىن ئەنسىرەپ، تىمۇرىيلارنى قوللاشقا باشلىغان.

بوبۇرنىڭ سەمەرقەندنى تۇتۇشتا ھەربىي ياردەم بەرگەن. بابۇر ئۇنىڭ تاشكەنتتىكى ئوردىسىدا بىر مەزگىل تۇرغان (1501-02). مىلادىدىن كىيىنكى 1503-يىل سۇلتان مەھمۇد خان ھەمدە ئىنىسى سۇلتان ئەھمەد خاننىڭ بىرلەشمە ئارمىيىسى ئارخيان قەلئەسى (فەغانە) ئەتراپىدىكى شايبانى خاننىڭ قوشۇنى تەرىپىدىن مەغلۇپ قىلىنغان ۋە ئاكا-ئۇكىلار تۇتۇلغان. تاشكەنتنىڭ ۋاقىتلىق ۋالىيسى بولۇپ قالغان سۇلتان مەھمۇد خاننىڭ ئوغلى سۇلتان مۇھەممەد شەھەردىن قېچىپ كەتكەن. شايبانى خان تاشكەنتنى ئېلىپ تاغىسى سۇيۈنچ خوجا خانغا بەرگەن. ئۇ رەھىمدىللىك بىلەن سۇلتان مەھمۇد خان ۋە ئىنىسىنى قويۇپ بەرگەن. ئۇلار موغۇلىستانغا بارغان ، ئۇزۇن ئۆتمەي سۇلتان ئەھمەد خان ۋاپات بولغان. تەخت كۈرىشىدە ، سۇلتان مەھمۇد خان يالغۇز قالغان ۋە نۇرغۇن قىيىنچىلىقلارغا دۇچ كەلگەن. ئۇ ياردەم تەلەپ قىلىپ شايبانى خاننىڭ يېنىغا كەلگەن. لېكىن، شايبانى خان ئۇنى بالىلىرى بىلەن بىللە خوجەند دەرياسى قىرغىقىدا قەتل قىلغان..

ئەدەبىيات

• Baburname, T., 1993; ماتىرىيالو پو پوستورىي قازاقسكىخ خانستۋ XV-XVII vv. ، ئالماتا ، 1969-يىل. مىرزا مۇھەممەد ھەيدار ، تارىخى راشىدى ، ت. ، 1996-يىل.