قىزىل مەيدان
'قىزىل مەيدان ( Russian Krasnaya ploshchad , IPA: [ˈKrasnəjə ˈploɕːətʲ] ) روسىيەنىڭ پايتەختى موسكۋادىكى ئەڭ قەدىمكى ۋە ئەڭ چوڭ مەيدانلارنىڭ بىرى. ئۇنىڭ تارىخىي ئەھمىيىتى ۋە ئۇنىڭغا قوشنا تارىخىي ئىمارەتلەر تۈپەيلىدىن، ئۇ ياۋروپا ۋە دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق مەيدانلارنىڭ بىرى دەپ قارىلىدۇ. ئۇ موسكۋانىڭ تارىخى مەركىزىگە، كرېمىل سارىيىنىڭ شەرقىي تېمىغا جايلاشقان. ئۇ موسكۋانىڭ شەھەر بەلگىسى، ساينىت باسىل چېركاۋى، لېنىن مەقبەرىسى ۋە GUM قاتارلىق بەلگە خاراكتېرلىك ئىمارەتلەر بار. بۇنىڭدىن باشقا، ئۇ 1990-يىلدىن باشلاپ UNESCO نىڭ دۇنيا مەدەنىيەت مىراسلىرى ئورنى بولۇپ كەلگەن.
ئورنى تەھرىرلەش
قىزىل مەيداننىڭ تىك تۆت بۇلۇڭلۇق شەكلى بار، كەڭلىكى 70 مېتىر، ئۇزۇنلۇقى 330 مېتىر. ئۇ كرېمىل تېمىنىڭ غەربىي جەنۇب تەرىپىدىكى چېگرىسىنى شەكىللەندۈرىدىغان قىسمىنىڭ غەربىي شىمالدىن شەرقىي جەنۇبقىچە سوزۇلغان. شەرقىي شىمالدا، بۇ مەيدان GUM تۈرلۈك ماللار دۇكىنى بىناسى ۋە كىتاي-گورودنىڭ كونا رايونى بىلەن تۇتىشىدۇ، غەربىي شىمالدا دۆلەت تارىخ مۇزېيى ۋە تىرىلىش دەرۋازىسى، شەرقىي جەنۇبتا ساينىت باسىل چوڭ چېركاۋى بار. تۋېرسكايا كوچىسى دۆلەت تارىخ مۇزېيى بىناسىنىڭ ئارقىسىدىكى مەيداننىڭ غەربىي شىمالىدىن باشلىنىدۇ، شەرقىي جەنۇب تەرىپى بولسا باسىلىيۇس ئېتىكى دەپ ئاتىلىدۇ، بۇ موسكۋا دەرياسىغا تۇتىشىدۇ، ئۇ كۆۋرۈكتىن ئۆتۈپ زاموسكۋورېچيې رايونىغا تۇتىشىدۇ . قىزىل مەيداندىن شەرقىي شىمالغا تۇتىشىدىغان ئىككى كوچا: نىكولسكايا كوچىسى، كرېمىل سارىيىنىڭ نىكولاس مۇنارىنىڭ ئىسمى بىلەن ئاتالغان، ئىلىنكا (ئىللىنكا)، بۇ ئىككىسى 14-ئەسىردىن باشلاپ مەۋجۇت بولۇپ كەلگەن، ئىلگىرى مۇھىم بولغان. كونا موسكۋا. بۈگۈن مەيداننىڭ ئۆزى، كرېمىل سارىيىنىڭ قۇتقۇزغۇچى دەرۋازىسىغا تۇتىشىدىغان يولنى ھېسابقا ئالمىغاندا، پىيادىلەر رايونى.
كېلىپ چىقىشى ۋە ئىسمى تەھرىرلەش
روسىيە شەھەرلىرىدىكى سۇزدال، يېلېس ۋە پېرېسلاۋىل- زالېسكىي قاتارلىق ئاساسلىق مەيدانلارنىڭ ئىسمى كراسنايا پلوشچاد ياكى گۈزەل مەيدان دەپ ئاتىلىدۇ. قەدىمكى دەۋردە، رۇسچە красная ( كراسنايا ) سۆزى «گۈزەل» مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ، ئەمما ھازىر «قىزىل» مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ، ھازىرقى «گۈزەل»، كراسۋايا («كراسىۋايا») دېگەن سۆز بۇنىڭدىن كەلگەن.
موسكۋادا، قىزىل مەيدان دېگەن نام ئەسلىدە ساينىت باسىل چوڭ چېركاۋى، كرېمىل سپاسسكايا مۇنارى ۋە لوبنويې مېستو خەۋەرچىلەر سۇپىسى ئارىسىدىكى كىچىك رايوننى تەسۋىرلىگەن. چار ئالېكسېي مىخايلوۋىچ بۇ ئىسىمنى رەسمىي كېڭەيتىپ، ئىلگىرى پوزار ياكى «كۆيۈپ كەتكەن جاي» دەپ ئاتالغان پۈتكۈل مەيداننى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، بۇ يەرنى ئىگىلىۋالغان ئىلگىرىكى بىنالارنىڭ كۆيۈپ كەتكەنلىكىنى ئەكىس ئەتتۈرگەن.
تارىخ تەھرىرلەش
قىزىل مەيداننىڭ تارىخى ۋاسىلى سۇرىكوف، كونستانتىن يۈئون ۋە باشقىلارنىڭ رەسىملىرىدە ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن. بۇ مەيدان موسكۋانىڭ ئاساسلىق بازىرى بولۇشنى مەقسەت قىلغان. ئۇ يەنە ھەر خىل ئاممىۋى مۇراسىم ۋە ئېلانلارنىڭ سورۇنى بولۇپ، ئاندا-ساندا روسىيە چارلىرىغا تاج كىيدۈرۈش مۇراسىمى ئۆتكۈزۈلىدۇ. بۇ مەيدان شۇ ۋاقىتتىن باشلاپ تەدرىجىي ياسالغان بولۇپ، ئۇ قۇرۇلغاندىن بۇيان بارلىق رۇسىيە ھۆكۈمەتلىرى تەرىپىدىن رەسمىي مۇراسىملارغا ئىشلىتىلگەن.
18-ئەسىردىن ئىلگىرى تەھرىرلەش
كرېمىل ئۈچبۇلۇڭىنىڭ شەرقىي تەرىپى قىزىل مەيدان بىلەن قوشنا بولۇپ، موسكۋا دەرياسى بىلەن ھازىرقى يەر ئاستى نېگلىننايا دەرياسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بولۇپ، كرېمىل دەرياسىنىڭ ھۇجۇمى ئەڭ ئاجىز تەرەپ دەپ قارالغان، چۈنكى ئۇ دەريالار تەرىپىدىن قوغدالمىغان، ياكى باشقا تەبىئىي ئەمەس. توساقلار، قارشى تەرەپلەرگە ئوخشاش. شۇڭلاشقا، كېرمىل سارىيى بۇ تەرەپتىكى ئەڭ ئېگىز ئېگىزلىككە سېلىنغان بولۇپ، بۇ قەلئەلەرنى ياساشقا قاتناشقان ئىتالىيە بىناكارلىرى ئىۋان بۈيۈكنى تامنىڭ سىرتىدىكى رايوننى تازىلاپ ئوق چىقىرىش مەيدانى بەرپا قىلىشقا قايىل قىلغان. ئالاقىدار پەرمانلار 1493 ۋە 1495-يىللىرى چىقىرىلدى. ئۇلار 110 سازېن ( 234 metres (قېلىپ:Convert/ft) ئىچىدىكى بارلىق ئىمارەتلەرنى چېقىشقا چاقىردى ) تام.
1508-يىلدىن 1516-يىلغىچە، ئىتالىيەلىك بىناكار ئالويسىيو يېڭى شەرق تېمىنىڭ ئالدىدا موسكۋا بىلەن نېگلىننايانى تۇتاشتۇرىدىغان ۋە نېگلىننايانىڭ سۈيى بىلەن تولدۇرىدىغان شەرق تېمىنىڭ ئالدىدا ئۆستەڭ ياساشنى ئورۇنلاشتۇردى. ئۇزۇنلۇقى 541 metres (قېلىپ:Convert/ft) ئالېۋىزوف ئويمانلىقى دەپ ئاتالغان بۇ ئورەك كەڭلىكى 36 metres (قېلىپ:Convert/ft) )، شۇنداقلا چوڭقۇرلۇقى 9.5–13 m ھاك تېشى بىلەن تىزىپ قويۇلغان، 1533-يىلى، ئىككى تەرىپى تۆۋەن، 4 metres (قېلىپ:Convert/ft) - قېلىن چىشلىق خىش تام. تامنىڭ بۇ تەرىپىدە ئۈچ كۋادراتلىق دەرۋازا بار بولۇپ، ئۇلار 17-ئەسىردە تونۇلغان: كونستانتىنو-ئېلىلىنسكىي، سپاسسكىي، نىكولسكىي (ئۇلارنىڭ ئىسمى كونىستانتىن ۋە خېلېننىڭ سىنبەلگىسى، شۇنداقلا قۇتقۇزغۇچى مەسىھ ۋە ساينىت. ئۇلارغا ئېسىلغان نىكولاس). ئاخىرقى ئىككىسى بىۋاسىتە قىزىل مەيداننىڭ ئۇدۇلىدا، كونستانتىنو-ئېلىلېنسكىي دەرۋازىسى ساينىت باسىل چوڭ چېركاۋىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان. 19-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا، كونستانتىنو-ئېلىئېنسكىي دەرۋازىسىنىڭ قوۋزىقى خىش بىلەن ياسالغان، ئەمما سىپاسسكى دەرۋازىسى كرېمىل سارىيىنىڭ ئاساسلىق دەرۋازىسى بولۇپ، خان جەمەتىنىڭ كىرىش ئېغىزىغا ئىشلىتىلگەن. بۇ دەرۋازىدىن ياغاچ ۋە (17-ئەسىرنىڭ ياخشىلىنىشىدىن كېيىن) تاش كۆۋرۈكلەر ئۆڭكۈرگە سوزۇلدى. بۇ كۆۋرۈكتە كىتاب سېتىلىپ، يېقىن ئەتراپتا قورال - «راسكات» ئۈچۈن ياسالغان. چار كانون لوبنويې مېستو سۇپىسىغا جايلاشقان.
بۇ مەيدان ۋېلىكي تورگ (بۈيۈك بازار) ياكى ئاددىيلا تورگ (بازار) دەپ ئاتالغان، ئاندىن كىچىك ترويتسكايا (ئۈچ ئىلاھ) چېركاۋىنىڭ ئىسمى بىلەن ترويتسكايا 1571-يىلى تاتارلار تاجاۋۇزىدا چوڭ ئوتتا كۆيۈپ كەتكەن. ئۇنىڭدىن كېيىن، مەيداندا «كۆيگەن» دېگەن مەنىدە پوجار دېگەن ئىسىم بار. 1661-62-يىللىرىغىچە ئۇنىڭ ھازىرقى زامان كراسنايا - «قىزىل» ئىسمى تىلغا ئېلىنغان.
قىزىل مەيدان ئەينى ۋاقىتتا موسكۋانىڭ ئالدىنقى قونۇش باسقۇچى ۋە سودا مەركىزى ئىدى. گەرچە ئىۋان بۈيۈك سودا پەقەت ئادەمدىن ئادەمگە ئېلىپ بېرىلىشى كېرەكلىكىنى بەلگىلىگەن بولسىمۇ، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ، بۇ قائىدىلەر ئازادە بولۇپ، مەيداندا مەڭگۈلۈك بازار بىنالىرى كۆرۈلۈشكە باشلىدى. 1547-يىلى ئوت ئاپىتى يۈز بەرگەندىن كېيىن، ئىۋان قورقۇنچلۇق شەرق تەرىپىنى بازار لىنىيىسىگە تىزىپ قويغان ياغاچ دۇكانلارنى قايتا تەشكىللىدى. ئىلىنكا ۋە ۋارۋاركا كوچىلىرى ئۈستۈنكى لىنىيەلەر (ھازىرقى GUM تارماق دۇكىنى )، ئوتتۇرا لىنىيەلەر ۋە ئاستى سىزىقلارغا ئايرىلدى، گەرچە ئاستى سىزىقلار ئاللىقاچان زارىيادا ئىدى.
بىر قانچە يىلدىن كېيىن، ئادەتتە ئەۋلىيا باسىل چېركاۋى دەپ ئاتالغان ۋىرگىننىڭ شاپائەت چوڭ چېركاۋى ئىۋان IV نىڭ ھۆكۈمرانلىقىدىكى پاتقاق ئۈستىگە قۇرۇلدى. بۇ تۇنجى بولۇپ بىناغا ھازىرقى ئالاھىدىلىككە ئىگە سىلوفېت بەرگەن تۇنجى بىنا (كرېمىل مۇنارىدا ئېھرام ئۆگزىسى تېخى قۇرۇلمىغان). 1595-يىلى ياغاچ بازار لىنىيىسى تاشنىڭ ئورنىنى ئالدى. ئۇ ۋاقىتتا، چار پادىشاھنىڭ لوبنويې مېستو دەپ ئاتالغان پەرمانىنى ئېلان قىلىدىغان خىش سۇپىسىمۇ قۇرۇلغانىدى.
قىزىل مەيدان مۇقەددەس جاي دەپ قارالدى. ئۇ يەردە ھەر خىل بايراملىق نامايىشلار ئۆتكۈزۈلدى، پالما يەكشەنبە كۈنى مەشھۇر «ئېشەك ئۈستىدىكى نامايىش» ئورۇنلاشتۇرۇلدى، بۇ مۇراسىمدا ئېشەك ئۈستىدە ئولتۇرغان ئاتا-بوۋاي چار پادىشاھنىڭ ھەمراھلىقىدا ۋە كىشىلەر كرېمىل سارىيىدىكى ساينىت باسىل چوڭ چېركاۋىدىن چىقىپ كەتتى.
1612-يىلى پولشا ئارمىيىسىنى موسكۋادىن قوغلاپ چىقىرىش جەريانىدا، شاھزادە دىمىترىي پوجارسكىي مەيدان ئارقىلىق كرېمىل سارىيىغا كىرگەن. ئۇ بۇ پائالىيەتنى خاتىرىلەش ئۈچۈن ئارمىيەسىگە ئەگىشىپ سەپەرۋەرلىك قىلغان «تەڭرىنىڭ ئانىسىنىڭ قازان سىنبەلگىسى» شەرىپىگە قازان چوڭ چېركاۋىنى قۇردى.
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا (1624-1625)، سپاسسكايا مۇنارى زامانىۋى چېدىر ئۆگزىسىنى تاپشۇرۇۋالغان. بۇ شوتلاندىيەدىن كرىستوفىر گاللوۋىينىڭ تەكلىپى ۋە كېيىنكى لايىھىسى بويىچە ئېلىپ بېرىلدى، ئۇ يېڭى مۇنارنىڭ سائىتىنى لايىھىلەشكە چاقىرىلدى ۋە چېدىر ئۆگزىسىنى سائەت بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇشنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا، مۇنارنىڭ ئۈستىگە ئالتۇن يالىتىلغان قوش باشلىق بۈركۈت قويۇلدى. ئۇنىڭدىن كېيىن، مەيدان كراسىۋايا («گۈزەل») دەپ ئاتالدى.
17-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا (1679-1680) مەيدان بارلىق ياغاچ قۇرۇلمىلاردىن تازىلىۋېتىلدى. ئاندىن نىكولسكايادىن باشقا بارلىق كرېمىل مۇنارلىرى چېدىر ئۆگزىسىنى تاپشۇرۇۋالغان. قىزىل مەيداننىڭ ئۈستىدىكى تامغا بىر چېدىر ئورنىتىلدى (ئاتالمىش ars سارسكايا مۇنارى دېيىلىدۇ، شۇڭا پادىشاھ بۇ يەردىن مەيداندىكى مۇراسىملارنى كۆرەلەيدۇ). ۋاتكرېنسكىي (Iberian) دەرۋازىسىدىمۇ چېدىر ئۆگزىسى ياسالغان بولۇپ، كىتاي -گورودنىڭ تېمىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان. بۇلار نېگلىننايا دەرياسىنىڭ ئۈستىدىكى ۋوسكرېسېنسكىي كۆۋرۈكىدىكى مۇستەھكەم دەرۋازىلار ئىدى.
1697-ۋە 1699-يىللىرى، ۋوسكرېسېنسكىي كۆۋرۈكىنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى دەرۋازىلار چوڭ تاش بىنالارغا قايتا ياسالغان: يالپۇز ۋە زېمسكى پىرىكاز (شەھەر ۋە ساقچى ئىشلىرىغا مەسئۇل تارماق). زېمسكى پىرىكاز (ھازىرقى تارىخى مۇزېينىڭ ئورنىدا) ئەينى ۋاقىتتا پېتېر بۈيۈكنىڭ بۇيرۇقى بىلەن قۇرۇلغان ئاساسلىق دورىخانا دەپ ئاتالغان. 1755-يىلى تۇنجى روسىيە ئۇنۋېرسىتىتى ئەسلىدە زېمسكى پىرىكاز بىناسىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان، بۇنىڭدىن ئىلگىرى مانېگې مەيدانىنىڭ ئۇدۇلىدىكى موخوۋايا كوچىسىدىكى ئەڭ داڭلىق بىناغا كۆچۈپ كەلگەن. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا (ئاللىقاچان قۇرۇغان) ئالېۋىزوف ئويمانلىقى دورىگەرلىك ئۆسۈملۈكلىرىنى يېتىشتۈرۈش ئۈچۈن دۆلەت دورىگەرلىكى باغچىسى قىلىپ ئىشلىتىلگەن.
-
17-ئەسىردىكى پالما يەكشەنبە نامايىشى ساينىت باسىلدىن كېرمىل سارىيىغا قاراپ يولغا چىقتى. -
چار پېتېرنىڭ سترېتسىيەنى ئىجرا قىلىشى مەن (ئاتنىڭ ئوڭ تەرىپىدە) 1698-يىلى قىزىل مەيداندا (1881-يىلى سىزىلغان)
-
كرېمىل سارىيىنىڭ ئاساسلىق دەرۋازىسىدىكى سىپاسكى كۆۋرۈكىدىكى كىتاب دۇكانلىرى -
قازان چوڭ چېركاۋى (1993-يىلى قايتا قۇرۇش ، ئۇ 1612-25-يىللارغا تۇتىشىدۇ) -
زېمسكى پىرىكاز ، بازارلىق ھۆكۈمەت 1700-يىلى ياسالغان
