مۇقام

ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىغا قاراڭ.

مۇقام ھەققىدە

‹‹مۇقام›› دېگەن سۆز ئەرەب تىلىدىن پارس تىلىغا ئۆزلەشكەندە، ئۇنىڭ ئەسلىي مەنىلىرىدىن باشقا ‹‹ئاھاڭ››، ‹‹كۈي›› دېگەن مەنىلىرى مۇقىملىشىپ قالغان. پارسلارنىڭ كلاسسىك كۈيلەرنى رەتلەش، سىستېمىلاشتۇرۇشىغا ئەگىشىپ، ‹‹مۇقام›› سۆزى پەقەت ئاھاڭ، كۈي مەنىسىنىلا ئەمەس، بەلكى كلاسسىك، ئەنئەنىۋى مۇزىكىلارنى بىلدۈرىدىغان ئالاھىدە مەنىلەرنىمۇ كۆرسىتىدىغان بولغان. كلاسسىك، ئەنئەنىۋى مۇزىكا، كۈيلەر ‹‹مۇقام›› نامى بىلەن ئاتالغان. ‹‹مۇقام›› سۆزى ئۇيغۇر تىلىنىڭ چاغاتاي تىلى باسقۇچىدا ئورۇن، جاي، دەرىجە دېگەن مەنىلەردىن باشقا، يەنە ئاھاڭ، كۈي دېگەن مەنىلەردە ھەم كلاسسىك مۇزىكىلارنىڭ نامى سۈپىتىدىمۇ قوللىنىلغان. چاغاتاي تىلىنىڭ كېيىنكى تەرەققىياتىدا مۇشۇ تىلنى قوللانغان ئەللەر كلاسسىك كۈي – مۇزىكىلىرىنى بىر قېلىپقا سېلىپ رەتلىشى، سىستېمىلاشتۇرۇشىغا ئەگىشىپ، ‹‹مۇقام›› دېگەن سۆزنىڭ يەنە بىر مەخسۇس مەنىسى، يەنى ھەممىلا يەككە كلاسسىك كۈي – مۇزىكىلار ‹‹مۇقام›› دەپ ئاتىلىش ئادىتى مەلۇم دەرىجىدە ساقلىنىپ قېلىشتىن باشقا، پەقەت سىستېمىلاشقان كۈيلەر گۇرۇپپىسى ‹‹مۇقام›› دەپ ئاتىلىدىغان ئادەت بارلىققا كەلگەن. شۇنىڭ بىلەن بىللە، ‹‹مۇقام›› دېگەن سۆز مۇزىكا ساھەسىدە مەلۇم تەرتىپ بويىچە رەتلىنىپ سىستېمىلاشتۇرۇلغان كلاسسىك كۈيلەرنىڭ بىر تۈركۈمى ياكى بىر گۇرۇپپىسىنىڭ نامى بولۇپ قالغان.

ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامى

ئۇيغۇرلار قەدىمدىن تارتىپلا ئەمگەك، تۇرمۇشتا ناخشا – كۈيلەردىن ئايرىلمىغان، يىپ ئېگىرگەندە، ئورما ئورىغاندا، يول يۈرگەندە، توي – تۆكۈنلەردە، ئومۇمەن ئىجتىمائىي ھاياتنىڭ ھەممە ساھەسىدە ناخشا – مۇزىكىدىن ئايرىلمىغان. ئۇزاق دەۋرلىك تەرەققىيات داۋامىدا، مۇزىكا – كۈيلەر ئىجتىمائىي ھايات ۋە تەبىئەت دۇنياسىنىڭ قانۇنىيىتى بىلەن بىرىككەن. ھازىر ‹‹مۇقام›› سۆزى تىلغا ئېلىنسا كىشىلەرنىڭ كۆز ئالدىغا دەرھال ‹‹ئون ئىككى مۇقام›› كېلىدۇ. ‹‹مۇقام›› دېگەن سۆزنىڭ ئۇيغۇر كلاسسىك مۇزىكىسى ‹‹ئون ئىككى مۇقام››نى بىلدۈرىدىغانلىقىنى كىشىلەر بىلسىمۇ، لېكىن نېمە ئۈچۈن شۇنداق ئاتالغانلىقىنى مۇزىكا ساھەسىدىكىلەر ۋە مۇزىكا تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلاردىن باشقىلار بىلمەسلىكى مۇمكىن.

مەنبەلەر