Yasin uyghur
Dostlar , qaytip kelinglar! (Uyghur Kompyuter Ilimiy jem'iyiti maqullihan Uyhgur latin yiziqi buyinche yezildi)
Uyghur kompyuter ilimiy jem'iyiti( UKIJ) ( www.ukij.org ) silerge mohtaj!
muqqeddime
Dunyadiki barliq kompiyutershunaslarha chaqiriq!
Bugunki uchur texnikisining tiz sur'ette tereqiqiy qilishigha egiship kompiyutirdin ibaret bu ghayet zor uchur wastisi tor arqiliq putun yer sharigha torliship insanlarning uchur almashturishidiki eng yaxshi qural bulup qaldi.
Tarix bizni 21-esirge zormu-zor sorep elip kirdi. Bu yingi esirdiki riqabette tallinish we shallinish putunley ozimizge baghliq bulup qaldi. Chunki<Har kim oz taqdirining tumurchisi>de. Mana mushundaq peyitlerde bu kompiyutir birning turmushimizgha singip kirdi. Kompiyutir atalghusining turmushimizgha bosup kirishige egiship, arimizda shununggha masliship kompiyutir yumshaq dital pirugirammichilliri we intirnit heweskarliri tizla yitiship chiqti. Bu jeryanlarda rayunimzda, uyghuche yumshaq dital tereqqiyatida bir qatar "alahide " netijiler qolgha kelturuldi. Elwette bu netijiler uyghuche yumshaq dital tereqqiyatigha bir kishlik hesse qoshalmidi dep kuzimizni yuwalalmaymiz... Hazirghiche yitiship chiqqan uyghurche yumshaq dital pirogirammierlargha alahide hormet bildurimiz hem ularni jemiyitmizge qatnishishqa chaqiriq qilimiz.
- * *
Bundin nechche yillar burun" teklimakan wadisi"din tarqalghan xush-buy hid intirnit keng belwighidin halqip chiqip guzel yurtimizning her qaysi jaylirida yashawatqan ,emdiletin kompiyutir digen atalghuni anglap heyranu hes buliwatqan kishilirimizning dimiqigha urunlghanda kozlirini teximu chekcheyitkenche kompiyutir digen bu nersining iqtidarigha heyran bulushti. "Teklimakan"din tarqalghan puraqtin ilham alghan ,kompiyutir digen atalghuni emdila uginiwatqan nurghun situdinit we ziyalirimizning qeni qizidi we kiche kunduz izdinishke kirishti. Elwette bu muqqererki kompiyutir ishlirining rayunimizdiki tereqqiyatining hitiyaji bulupmu qalghanidi... Bir nechche yil mabeynidila uyghur kompiyutir yumshaq dital saheside we intirnit tor biti saheside "alahide" bolghan burulush meydan'gha keldi. Intirnit turmushi rayunimzigha bosup kirishi bilen teng bu sahediki tereqqiyatlarmu melum basquchlarni bisip otti. Tor texnikisining kingiyishige egiship yumshaq dital pirugirammichillirimizmu hergiz uxlap qalmidi. Ularning ruhi uxlap yatqini bilen herkiti uxlap qalmighanidi. Qisqighina 5~6 yil jeryanida, kompiyutir uyghurche yumshaq dital ishliri tereqiyatini elip eitsaqmu, uyghurche yumshaq dital we ununggha oxshash uqutush yumshaq ditalliri tizdin kupuyup bazarlarda rengga-reng tus peyda qilip keldi. Tor sahesidin eyitsaq, intirnitning yurtimizda ishletkuchilillirining kupuyishige egiship ta hazirgha qeder nurghun netijilerni wetereqqiyatlarni beshidin otkuzdi. Hem shununggha mas halda, situdinit we ziyalilirimizni talay kichiler torxanida, kompiyutir aldida mokchiyip olturushqa jelip qilip talay qitim ishi we derisidin qoyup kelgen "chayxana ", naxsha-muzika tipidiki tor biketlerning sani tiz sur'ette kupuyup4200 gha yetti(besh yildin buyanqi iniqsiz istatsika(. Yiqinqi waqitta hokimet terepning sitastkisida, rayunimizda 1777 dane tor biket qurulghanliqini, buning 800 din artuq betlerning milliyche(kompiyutir we turmush jornilining 2005-yilliq 1-sanidin)ikenligini iytip otken. ( Tizimlanmighan tor betler yene nurghun). Ashu tor betler peqet naxsha-muzika we parangxana(chayxana)din ibaret 2 xil asasiy mezmundin chetnep otelmidi... Emma bu xil naxsha-muzikigha hirismenliktin wujutqa kelgen tor biketlerning uyghur kompiyutir tor ishlirining tereqqiyatigha kurnerlik tohpe qushqanliqini inkar qilsaq bolmaydu. Bu xil haletmu uyghurche tor betlirining tor texnikisini yukseldurushke paydiliq xirislarni we riqabetlerni bille elip keldi. Yiqinqi waqitlardin buyan bilik tori, izdinish tori, yulghun tori , diyarim tori, sada tori, ilikyurt tori... We shunungdek dunyadiki nurghunlighan ziyali yashlirimizgha alaqilishish pursiti yartip bergen yaxo xet-alaqe guruppisi" hemde wetinimiz sirtida uyghur uchun xizmet qiliwatqan uyghur loghiti tori, uyghur edit tori, oyghan tori qatarliq ( koplirini bu yerde tilgha elip bulalmidim) ozining iqtidarini jari qildurup hem ozliksiz tereqqi qilip, xelqimiz uchun bir kishlik hessisini qushiwatidu. Eyni chaghda, guzel, pasahetlik , chungqur muhebbet bilen hormet bildurdighan ana tilimiz uyghur tili( konayiziq ) neshirdiki tor betlirining biri bolghan(www.garret.51.net) Ning tuzgichisi gheyret qadir ependimning tor betni biwaste uyghurche korsitish texnikisini ashkarlishi bilen teng tor dunyasida uyghurche tor betler partizan pirugirammichilardek tizlikte kupeydi... Elwette bu xil texnikimu eyni chaghda nurghunlighan Yureklerni cheksiiz hayan'gha chomdurginni untup qalmaymiz. Emma ta hazirgha qeder bu xil hayajanlinish yenila kop sanliq tor bet qurghuchilarning yurkini hichbir oyghitalmighanliqidin bir az epsuslinip qalimiz. Dunya uchqandek ilgirlep kitiwatidu. Kompiyutir ishliri bolsa eng tiz sur'ette yingilinip yingi jemiyet we yingi tereqqiyatlargha layiqlishiwatidu . Jemiyitmizning her bir bulung-puchqaqlirida hazirqi zaman'gha layiq tereqqiyat ozgirishler buliwatidu. Asasen hemme ozgirip takamollishiwatidu. Mushu qisqighina nechche yildin biri rayunimizda yingi tereqqiyatning asasliq nishanisi bolghan kompiyutir saheside qandaq ozgirishler boldi? Ozgirish chong. Emma pirugiramichillirimizning kallisi hichqanche ozgermigendekla. Yumshaq ditallarning tereqiyati alahide boldi we "serxil"lashiti. Partizan pirogirammirlar ozliksiz kopiyip Bir birini koz-koz qilishidighan bulup kitishti. Emiliyette ularning ozliksiz tetqiq qilip meydan'gha kelturgen ?yingiliqliri? del uyghurche kirguzush quralidinla ibaret boldi xalas. Uyghur sofit shirkiti qurulghan mezgilning aldi keynide nechchiligen yumshaq ditallar ishlinip shu namlarda shirket dp quruldi. Ularning isimliri shu qeder debidilik namlar idi. Biz ulardin umutlerni kuttuq... Xuddi millitimizning tili bolghan uyghur tilini kompiyutirda qollinishta bayraqdar bulup, bundin kiyinki tereqqiyatlarda xuddi in'giliz tiligha oxshash bimalal ishlitish imkaniyitini yartip bireeydighandek tuyghugha kelturup quyatti . Emma ular peqet shu bir nechche kirguzush qurallirini we cheklik meshulatlirini bazargha selip pul tepishning kuyighila kirip ketti. Birer shirketning dadilliq bilen otturgha chiqip, kirguzush qurali we bashqa yumshaq ditallarni birlikte kuch chiqirip ishligenlikini anglimiduq. Eger alla burun bu xil hemkarliq emelge ashqan bolsa bizning yumshaq dital saheymizde bashqiche bir xil menzirini korgen bulattuq. Eger hemkarliq yaki bir –birini qollash shu waqittin bashlap wujutqa kelgen bolsa bu chaqqiche ashu pirugirammirlar zihnini we waxtini bir xil tiptiki her xil kod ishiltilgen kirguzush qurallirigha serip qilmastin bashqiche yingi yumshaq ditallargha serip qilghan bulatti hem muwapiqyet qazan'ghan bulatti. Bu hal , bazarda birsi ashxana achsa etrapidiki hemme adem ashxana ichip bazarni kasatlashturghandiki ehwalgha oxshimaydu elwette. Likin tulimu epsuslandurighan ish shuki kirguzush qurali tipidiki yumshaq ditallarning kop xil we xilmu xil kod ishiltip bazarni ?serxillashturup? , emili unumni kozlimestin mundaqchila qilip iyitqanda iqtizadni asasiy urun'gha quyup ? tetqiq? qilinip bazargha selin'ghan meshulatlar kop sanliqni igilligen. Ashu yumshaq ditallarni ishletken kishiler chungqur epsusluq ichide burundin tartip diyishke adetlinip ketken ? " hey biz uyghur digenze, birlishishni bilmeymiz, ya bir birimizni qollashni bilmeymiz" 6 xil uyghurche kirguzush quralining xet nusqisi 6 yangza,ya bir-birini tunimaydu. Ishligenlermu ya bir-birini tunimaydighan bashqa milletlerdinmu ya ? Hich bilgili bolmaydiken...? Diyiship kompiyutir sahesidiki yingiliqlargha heyran bulushiqaniduq. 2005- Yilning aldi keynide uyghur tilining xeliq'ara olchemlik yunikod olchimige kirishi bilen teng kirguzguch qural ishleydighan pirugirammirlarning aldirash?xizmiti? sel peskoygha chushti. Biz bilimiz, nurghun pirugirammichillirimiz uzining iqtidarigha mas kelmigen xizmetlerning bisimi bilen we yingi tetqiqat turining uzi yalghuz royapqa chiqirip muwapiqyetke irisheleydighanliqigha kuzi yetmey, tetqiq qilip chiqmaqchi bolghan turini ya bashqa biri bilen meslihetliship , hemkarliship putturushke kongli qoymay bir chetke tashlap quyup, uyide ishi pushup , ugen'gen bilimlirini untushup kitishmekte. Ularning qulidin chong ishlar kilidighanliqigha biz ishinimiz. Chunki jengchimu jeng meydanida andin baturliqini namayen qilalaydu. Bayawan-janggalda jeng qilghinni hichkim kormise kim ularni jengchi deydu. Ulargha kem buliwatqini yiterlik sorun. Yene undin bashqa ana tilimiz uyghur tilini qoghdash uchun izdiniwatqan hem izdinish kuyida buliwatqan doslarning uzi yalghuz birer ishni yalghuz bir bashqa elip chiqalmaydighanliqigha ichi siqilip torxanilarda, uyide, dangliq onwersitlarning kutupxanilirida mukchiyip olturup intirnit dunyasida temtirep yurushkenlikinimu ubdan bilimiz. Ular nime izdeydu? Siler nime izdewatisiler? Silerge kiriki nime? Ularghimu hem silergimu kiriki yiterlik sorun hem hemkarlashquchilar. Shundaqmu? Intirnit dunyasida, ?ana tilim ? ning sapliqini hem tereqqiyatini ,? millitimning kompiyutir yumshaq dital ishliri ? ning tereqqiyatini ilgiri surushni konglige pukken ene shundaq temtirep yurgenlerni we temtirimestin daghdam yol tepiwalghanlarni uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jemiyitige qatnishishqa chaqirimiz hem ular bizning chaqiriqimizgha chuqum awaz qushidu dep oylaymiz. Yiqinda izdinsh tor bikitide uyghur tilini qoghdash uchun nurghun doslar izdiniwatidu. Axirda biz xeliqni, ashu ziyalilirimizni ,ashu pirugirammichillirimzini, tereqiqiyatning serxil netijillirini kuzitip biqishqa,bu sahelerde biz jumlidin xelqimizning muhtaj buliwatqan nersining zadi nime ikenligini sherhilep biqishqa undeshke tamaman heqliqmiz. Chunki bizmu oz qewmimizning kompiyutir uyghurche yumshaq ditallirining supitini yuqiri kuturush uchun izdiniwatqan hem kompiyutir ishliri tereqqiyati uchun kuch chiqirishni oylawatqanlarmiz. Uyushishqa chaqiriq qiliwatqanlarmiz. Biz toxtimay ijtihat bilen ishlewatqan ashu pirugirammichillirimizgha we kompiyuter sahesi bilen shughulliniwatqan doslargha hormet bilen towendikilerni digumiz kilidu: Biz nimishqa birleshmeymiz? Siz nimishqa birlishish tekliwini oyliship kormeysiz? Biz nimishqa bir-birimizni qollimaymiz? Siz nimishqa bir-birimizni qollaydighan yaxshi pikir bermeysiz? Yaxshi pikir bersingiz nimishqa bolmighidek? Siz nimishqa tuzgen yumshaq ditalingizning huquq menpetini jemiyet namidin qoghdimaysiz! Biz nimishqa sizge sharait yartip bermigudekmiz? Biz nimishqa bashqilar teyyar qilip bergen bashqa tildiki yumshaq ditalni ishiltiwirimiz? Siz nimishqa hemkarliship shundaq yumshaq ditalni ishlep baqmaysiz? Siz nemishqa bilimingizni bashqilar bilen ortaqlishishni xalimayisz? Biz nemishqa hemkarlishishni koturup chiqimiz? Siz nemishqa hemkarlishish degen sozni otturigha quyalmaysiz? Mana biz siz diyshni oylighan, emma nime uchundur diyelmigen shu sozni putun dunyadiki uyghur pirugirammichillirigha deymiz; Birliship eliktorun baziridiki uyghurche yumshaq dital tetqiqati saheside hemkarliq halitini shekillendureyli! shuni untup qalmangki, mikro sofit ning mikrosofit bulup turalishidiki asasiy sewebi yiterlik sorun hem dunyaning her qaysi jayliridin kilip pirugiramma tuzidighan sansizlighan pirogirammirlarning bolghanliqida. Birleshke uzar, birleshmigen tuzar. Bu heqiqetni bilmey yurgenlikimiz sewebidin biz uzaq waqit temtirep yurduq. Tarixtin biri buning temini yetkuche tartiwatqanlarmiz. Emdi temtirep yursek burnimizni pishanimizni yeriwalimiz. Birlishishtin qachqanliqimiz seweblik tarixtin biri kop soruqchiliqlarghauchriduq. Emdi mushu sahede bolsimu bu nachar illitimizni chorup tashliwetsek! Mendek chawak chalalmaydighanlar( kompiyutir kespini putturmigenler) bolsimu kilinglar , waqirayli ... Waqiriyalmaydighanlar ( kompiyutir sewiyisi towenler) bolsianglarmu kilinglar isqirtayli. Chawak chelishni bilidighanlar bizge chawak chelishni ogiteleymiz dep bu sorunni royapqa chiqarghan. Bir birlep oginimiz. Bir birlep kopuyimiz. Shundaq qilip kuchiyimiz.Yolni achqanlar bizni karwanlargha egeshturup hich bolmisa qum boran'gha duch kelgende ezip qalmasliqni bolsimu ogitidu. Ularni qollayli... Ulargha hich ish qilip birelmisekmu hich bolmighanda isqirtip bolsimu keypiyatni yuqiri kuturup rohlandurayli. 2000-Yilidin tartip hazirghiche meydan'gha kelgen uyghurlargha munasiwetlik yumshaq ditallarning sanini kim bilidu? Yiqinqi mezgildin biri yumshaq dital ishlep tarqitiwatqanlardin uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti( UKIJ- www.ukij.com) ni tunuydighanlar qanchilik? Ular ozliri ishligen yumshaq ditalliirining yitersizlikliiri toghrisida izdiniwatamdu yoq? Eng muhimi u ishligen yumshaq dital olchemlik hem layaqetlikmu? Ularning idiyisi qandaq?( Peqet pul uchun izdiniwatqanlarmu yaki millet kompiyutir tereqqiyatining parlaq kelgusi uchun japa chikiwatqanlarmu? ) Buni bilidighanlar belkim az sandikiler bulishi mumkin. Miningche mewhum tor dunyasida izdiniwatqan hem parlaq kelgusini oylawatqan mushu tordiki ziyali yashlirimiz kopchil uyghur xelqige ( kompiyutir ishiltishni bilmeydighan hem torgha chiqishni bilmeydighanlargha) wekillik qilalaydu hep qaraymen. Uyghur kompiyutir ishliri tereqqiyatigha kongul bulush kompiyutirni bilidighan her bir uyghurning mejburyiti dep qaraymen. Kilinglar, uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jemiyitige uyishayli, ittipaqlishayli, hemmimiz bir- birimizge muhtaj! Chawak bir qoldin chiqmaydu. Qulimizni kuturgen ikenmiz awaz chiqiralaymiz. Qulimizdin chawak awazi chqmaydighanlar waqiriyalaymiz. Hemmimiz bilimizghu, birer uyun'gha kirsek isqirtidighanlarmu, chawak chalidighanlarmu, waqirap qiqas-choqan selip keypiyatni kuturdighanlarmu barghu. Ularni hergiz ?uyunni buzghuchilar ?dep qarimaymizghu. ? Arman'gha chushluq derman yoq? digendek ishlar tumushimizdimu yuz birip qalidu. Bezide arzuyimiz biz oley digende emelge eship qelishi mumkin.Biz peqet arzugha yitish uchun herket qilishtin toxtimisaqla.
Ilawe: uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti UKIJ- www.ukij.com (qisqartilip latinche UKIJ- www.ukij.com yizilidu.) Ning meqsitining bir qismi uyghurche yumshaq detal yasaydighan shexis we orunlarni nazaret qilish we ularning tekshurushtin otken netijisini estaidil qayta tekshurush ) . Uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti( UKIJ) www.ukij.com ning meydan'gha kelgenlikigimu bir nechche yil bulup qaldi. Bu jeryanda intirnitta uyghurgha munasiwetlik az bolmighan yumshaq ditallarni uchritip turduq. U yumshaq ditallarning supitini, iqtidari qatarliqlarni nazaret qilishqa uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti( UKIJ- www.ukij.com) yitekchilik qilishqa muweppeq bulalidimu? Uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti( UKIJ- www.ukij.com) huquqluq teshkilat bulush uchun, UKIJ- www.ukij.com ning asasliq ezaliri doletning munasiwetlik urunlirini xewerlendurup , hokimet itrap qilidighan, pen-texnika meshulatlirini nazaret qilish, we olchemsiz meshulatlarni cheklesh ke ait qaide nizamlardin paydilinip , meyli u qaysi jayda meydan'gha kelgen bolsun , uyghurgha munasiwetlik yumshaq dital bulidiken uning supitini yuqiri kuturushke mejburi heydekchilik qilidighan ammiwiy teshkilat bulush uchun izdiniwatidu. Bu ishtinmu umud chong. Az kun'ge qalmay, partizanlarche halda uyghur tilimizgha hormetsizlik qilip supetsiz yumshaq dital, we tor bet tuziwatqanlar chuqum xataliqini tunuydu. Uyghur kompiyutirshunaslar ilmiy jem'iyti( UKIJ- www.ukij.com) ge eza buliwatqanlar ozliksiz kupiyiwatidu. Kompiyutir heweskarliri we her sahedikiler qizghin qollawatidu. Rayunimizdiki we dunyadiki uyghur yumshaq dital we tor texnikisigha qiziqidighan doslarning ishtirak qilishini umud qilimiz. [Eskertish] : mezkor jemiyetning siyasiy ishlar bilen alaqisi yoq. Waqip bulup qalghaysizler.
UKIJ -Organitation. 2005.9 From http://www.ukij.org/uey/
if you want to Uyghur Language: come :
http://www.ukij.org/uey/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=106