مارشال پىلانى

مارشال پىلانى (رەسمىي ھالدا ياۋروپانى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پروگراممىسى، ERP ) ئامېرىكىنىڭ 1948-يىلى غەربىي ياۋروپاغا چەتئەل ياردىمى بىلەن تەمىنلىگەن تەشەببۇسى. ئامېرىكا 13 مىليارد دوللاردىن ئارتۇق پۇل يۆتكىدى (تەخمىنەن 115 دوللار بىلەن باراۋەر)2021 [upper-alpha 1] [upper-alpha 2] دوللار مورگېنتاۋ پىلانىنىڭ ئىلگىرىكى تەكلىپىنى ئالماشتۇرۇپ، 1948 [1] يىلى 4-ئاينىڭ 3-كۈنىدىن باشلاپ تۆت يىل تىجارەت قىلدى. كوممۇنىزمنىڭ تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. [2] مارشال پىلانى دۆلەتلەر ئارا توساقلارنى ئازايتىش ۋە ياۋروپا چوڭ قۇرۇقلۇقىنىڭ ئىقتىسادىي بىر گەۋدىلىشىشىنى ئوتتۇرىغا قويدى، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئىشلەپچىقىرىش ئۈنۈمىنى ئاشۇرۇشقا شۇنداقلا زامانىۋى سودا تەرتىپلىرىنى قوللىنىشقا ئىلھام بەردى. [3]

مارشال پىلانىغا ئاساسەن قۇرۇلغان ۋە ئەۋەتىلگەن ياردەم بوغچىسىغا ئىشلىتىلگەن بەلگە.

گېنېرال جورج C. مارشال، ئامېرىكىنىڭ 50-دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى

مارشال پىلانى ياردىمى كىشى بېشىغا ئاساسەن ئاساسەن ئىشتىراك قىلغان دۆلەتلەر ئارىسىدا بۆلۈندى. ئاساسلىق سانائەت كۈچلىرىگە تېخىمۇ كۆپ مەبلەغ بېرىلدى، چۈنكى ئومۇملاشقان پىكىر شۇكى، ئۇلارنىڭ ئەسلىگە كېلىشى ياۋروپانىڭ ئومۇمىي گۈللىنىشىدە ئىنتايىن مۇھىم. كىشى بېشىغا مەلۇم دەرىجىدە ياردەم يەنە ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرگە قارىتىلغان بولۇپ، ئوقنىڭ بىر قىسمى بولغان ياكى بىتەرەپ تۇرغانلارغا ئازراق ياردەم قىلىنغان. مارشال پىلانى پۇلىغا ئەڭ كۆپ ئېرىشكۈچى ئەنگىلىيە (ئومۇمىي ساننىڭ تەخمىنەن% 26 نى تاپشۇرۇۋالغان). كېيىنكى ئەڭ يۇقىرى تۆھپە فرانسىيە (% 18) ۋە غەربىي گېرمانىيە (% 11) گە يەتتى. ياۋروپادىكى تەخمىنەن 18 دۆلەت پىلان تەمىناتىغا ئېرىشتى. [4] گەرچە سوۋېت ئىتتىپاقى قاتنىشىش تەكلىپىنى بەرگەن بولسىمۇ، ئەمما پىلان تەمىناتىنى رەت قىلدى، شۇنداقلا رۇمىنىيە، پولشا قاتارلىق شەرقىي ياۋروپا دۆلەتلىرىگە نەپ يەتكۈزۈشنى توستى. [5] ئامېرىكا ئاسىيادا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ياردەم پروگراممىلىرىنى تەمىنلىدى، ئەمما ئۇلار مارشال پىلانىنىڭ بىر قىسمى ئەمەس. [upper-alpha 3]

ئۇنىڭ تېز ئەسلىگە كېلىشتىكى رولى مۇنازىرە قىلىندى. مارشال پىلانىنىڭ بوغالتىرلىقى 1948-يىلدىن 1951-يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا ياردەمگە ئېرىشكەن دۆلەتلەرنىڭ ئومۇمىي كىرىمىنىڭ تەخمىنەن% 3 نى ئىگىلىدى، [6] بۇ GDP نىڭ ئېشىش نىسبىتىنىڭ يېرىم پىرسەنتكە يەتمىگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ. [7]

گراخام ت.ئاللىسون مۇنداق دېدى: «مارشال پىلانى تەدبىر بەلگىلىگۈچىلەر ئەڭ ياقتۇرىدىغان ئوخشىتىشقا ئايلاندى. شۇنداقتىمۇ بۇ توغرۇلۇق نۇرغۇن كىشىلەر بىلىدۇ. » بەزى يېڭى تەتقىقاتلار ئىقتىسادىي ھەمكارلىقنىڭ رولىنى گەۋدىلەندۈرۈپلا قالماي، مارشال پىلانىغا سىياسەت ئېنىقلاش، خەتەرنى ئانالىز قىلىش، تەدبىر بەلگىلەشنى قوللاش ۋە پروگرامما يولغا قويۇش قاتارلىق سىياسەتتىكى بەزى تىپىك خىرىسلارغا دۇچ كېلىدىغان ئىستراتېگىيىلىك تەپەككۇرغا مۇناسىۋەتلىك ئەھۋال سۈپىتىدە گەۋدىلەندۈردى.

1947-يىلى، ئۇرۇش ئاخىرلىشىپ ئىككى يىلدىن كېيىن، سانائەتچى لېۋىس بروۋېن گېنېرال لۇكىيۇس د.كلېينىڭ تەلىپىگە بىنائەن «گېرمانىيە توغرىسىدىكى دوكلات» نى يازغان بولۇپ، بۇ دوكلات ئۇرۇشتىن كېيىنكى گېرمانىيەنى قايتا قۇرۇشنىڭ تەپسىلىي تەۋسىيەسى بولغان. مارشال پىلانىنىڭ ئاساسى قىلىندى. بۇ تەشەببۇس ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى جورج مارشالنىڭ ئىسمى بىلەن ئاتالغان. بۇ پىلان ۋاشىنگىتوندا ئىككى پارتىيەنىڭ قوللىشىغا ئېرىشتى، جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسى پارلامېنتنى كونترول قىلدى، دېموكراتلار پارتىيىسى بولسا خاررى س.ترۇمان بىلەن ئاقساراينى كونترول قىلدى. بۇ پىلان ئاساسلىقى ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ئەمەلدارلىرى، بولۇپمۇ ۋىليام ل.كلايتون ۋە جورج ف.كېنناننىڭ برۇكىڭس ئورگىنىنىڭ ياردىمىدە، ئامېرىكا كېڭەش پالاتاسىنىڭ تاشقى مۇناسىۋەتلەر كومىتېتىنىڭ رەئىسى كېڭەش پالاتا ئەزاسى ئارتۇر ۋاندېنبېرگنىڭ تەلىپىگە بىنائەن بارلىققا كەلگەن. [10] [11] 1947-يىلى 6 - ئايدا خارۋارد ئۇنۋېرسىتىتىدىكى خىتابنامىسىدە ياۋروپانىڭ ئەسلىگە كېلىشىگە ياردەم بېرىشنىڭ جىددىي ئېھتىياجى ھەققىدە سۆز قىلدى. غەربىي ياۋروپاغا بولغان تەسىرى. [12] مارشال پىلانىنىڭ تەسىرىگە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن، سوۋېت ئىتتىپاقى ئۆزىنىڭ مولوتوف پىلانى دەپ ئاتالغان ئۆزىنىڭ ئىقتىسادىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پروگراممىسىنى تۈزدى.

«مارشال پىلانىغا باراۋەر» ئىبارىسى ئوتتۇرىغا قويۇلغان كەڭ كۆلەملىك ئىقتىسادىي قۇتقۇزۇش پروگراممىسىنى تەسۋىرلەشكە ئىشلىتىلىدۇ. [13]

1951-يىلى مارشال پىلانى ئاساسەن ئۆز- ئارا بىخەتەرلىك قانۇنىنىڭ ئورنىنى ئالدى.

ئېچىش ۋە ئورۇنلاشتۇرۇش

ياۋروپادىكى ئىشتىراك قىلغان دۆلەتلەر يىغىنىدا تۈزۈلگەن قايتا قۇرۇش پىلانى 1947-يىلى 6-ئاينىڭ 5-كۈنى تۈزۈلگەن. ئۇ سوۋېت ئىتتىپاقى ۋە ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىغا ئوخشاش ياردەم بەردى، ئەمما ئۇلار سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ بېسىمى ئاستىدا (فىنلاندىيە رەت قىلغانغا ئوخشاش) بۇنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلدى، چۈنكى بۇنداق قىلىش ئامېرىكىنىڭ كوممۇنىست ئىقتىسادىنى مەلۇم دەرىجىدە كونترول قىلىشىغا يول قويىدۇ. [14] [15] [16] سوۋېت ئىتتىپاقى سۈنئىي ھەمراھ دۆلەتلىرىنىڭ (يەنى شەرقىي گېرمانىيە، پولشا قاتارلىقلار) قوبۇل قىلىشىنى توستى. سېكرېتار مارشال ستالىننىڭ غەربىي ياۋروپانىڭ ئىقتىسادىي ساغلاملىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ياردەم بېرىشكە قىزىقمايدىغانلىقىغا قايىل بولدى. [17]

ياۋروپانىڭ ئەسلىگە كەلتۈرۈش پروگراممىسىنىڭ چىقىمى

پرېزىدېنت خاررىي ترۇمان 1948-يىلى 4-ئاينىڭ 3-كۈنى مارشال پىلانىغا ئىمزا قويۇپ، ياۋروپادىكى 16 دۆلەتكە 5 مىليارد دوللار ياردەم بەردى. تۆت يىل جەريانىدا، بۇ پىلان يولغا قويۇلدى، ئامېرىكا 17 مىليارد دوللار ( 2021 214.29 مىليارد 290 مىليون دوللارغا باراۋەر) ئىقتىسادىي ۋە تېخنىكا ياردىمى ئىئانە قىلىپ، ياۋروپا ئىقتىسادىي ھەمكارلىق تەشكىلاتىغا قاتناشقان ياۋروپا دۆلەتلىرىنىڭ ئەسلىگە كېلىشىگە ياردەم بەردى. 17 مىليارد دوللار 1948-يىلى ئامېرىكىنىڭ ئىچكى ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى 258 مىليارد دوللار بولغان، ئۇرۇش ئاخىرلاشقاندىن تارتىپ مارشال پىلانىدىن ئايرىم ھېسابلىنىدىغان پىلاننىڭ باشلىنىشىغىچە بولغان ئارىلىقتا ئامېرىكىنىڭ ياۋروپاغا قىلغان ياردىمى 17 مىليارد دوللار بولغان. [18] مارشال پىلانى 1951-يىلىنىڭ ئاخىرىدا ئۆز- ئارا بىخەتەرلىك پىلانىنىڭ ئورنىنى ئالدى. بۇ يېڭى پىلان 1961-يىلغىچە باشقا پروگراممىنىڭ ئورنىنى ئالغانغا قەدەر ھەر يىلى تەخمىنەن 7 مىليارد 500 مىليون دوللار بەردى. [19]

ERP ئۇرۇشتىن كېيىنكى ئەسلىگە كېلىشتىكى ھەر بىر توسالغۇنى ھەل قىلدى. بۇ پىلان كەلگۈسىگە نەزەر سېلىپ، ئۇرۇش كەلتۈرۈپ چىقارغان بۇزغۇنچىلىققا مەركەزلەشمىدى. تېخىمۇ مۇھىم بولغىنى، يۇقىرى ئۈنۈملۈك ئامېرىكا ئەندىزىسىدىن پايدىلىنىپ ياۋروپانىڭ سانائەت ۋە سودا ئادىتىنى زامانىۋىلاشتۇرۇش، سۈنئىي سودا توساقلىرىنى ئازايتىش ۋە ئۈمىد ۋە ئۆزىگە تايىنىش تۇيغۇسى ئورنىتىش. [20]

1952-يىلغا كەلگەندە، مەبلەغ ئاخىرلاشقاندا، ھەر قايسى ئىشتىراك قىلغان دۆلەتنىڭ ئىقتىسادى ئۇرۇشتىن ئىلگىرىكى سەۋىيىدىن ئېشىپ كەتتى. مارشال پىلانىنى تاپشۇرۇۋالغۇچىلارنىڭ ھەممىسىگە نىسبەتەن، 1951-يىلدىكى مەھسۇلات 1938-يىلدىكىگە سېلىشتۇرغاندا ئاز دېگەندە% 35 يۇقىرى بولغان. [upper-alpha 4] [21] بىۋاسىتە ERP سەۋەبىدىن، قايسى نىسبەت ۋاسىتىلىك بولىدۇ، ئۇ بولمىسا قانچىلىك ئىش بولغان بولاتتى. ئامېرىكىنىڭ بۇ پروگراممىنىڭ ياۋروپانىڭ ئەسلىگە كېلىشىدىكى رولىغا بولغان ئورتاق چۈشەنچىسى 1949-يىلى ئىقتىسادىي ھەمكارلىقنى باشقۇرۇش ئىدارىسىنىڭ باشلىقى پائۇل خوفمان تەرىپىدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان بولۇپ، ئۇ پارلامېنتقا مارشالنىڭ ياردىمىنىڭ ياۋروپانىڭ ئەسلىگە كېلىشىگە ئېھتىياجلىق باشقا مەبلەغلەر تايىنىدىغان «ھالقىلىق پايدا» بىلەن تەمىنلىگەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويغان. [22] مارشال پىلانى ياۋروپانىڭ بىرىكىشىدىكى بىرىنچى ئامىللارنىڭ بىرى، چۈنكى ئۇ سودا توسالغۇلىرىنى تۈگىتىپ، قۇرۇقلۇق قاتلىمىدا ئىقتىسادنى ماسلاشتۇرىدىغان ئورگان قۇردى، يەنى ئۇ غەربىي ياۋروپانىڭ سىياسىي قايتا قۇرۇلۇشىنى قوزغىدى. [23]

بېلگىيەنىڭ ئىقتىساد تارىخچىسى ھېرمان ۋان دېر ۋې مارشال پىلانىنىڭ «زور مۇۋەپپەقىيەت» ئىكەنلىكىنى خۇلاسىلىدى: